متفورمین چیست؟
متفورمین یک داروی تجویزی است که برای درمان دیابت نوع 2 استفاده می شود. این دارو متعلق به دسته ای از داروها به نام بیگوانید است. میزان قند خون (گلوکز) در افراد مبتلا به دیابت نوع 2، بالاتر از حد طبیعی است. متفورمین دیابت را درمان نمی کند. در عوض، به کاهش سطح قند خون در یک حد امن کمک می کند.
متفورمین باید به مدت طولانی مصرف شود. متفورمین می تواند عوارض جانبی خفیف و جدی ایجاد کند، که در مردان و زنان یکسان است.
عوارض جانبی شایع متفورمین
متفورمین برخی از عوارض جانبی شایع را ایجاد می کند. این موارد می توانند هنگام شروع مصرف متفورمین رخ دهند، اما معمولاً با گذشت زمان از بین می روند. اگر هر یک از این علائم شدید است یا مشکلی برای شما ایجاد می کند، به پزشک خود بگویید.
عوارض شایع متفورمین شامل موارد زیر است:
- سوزش سردل
- دل درد
- حالت تهوع یا استفراغ
- نفخ شکم
- گاز
- اسهال
- یبوست
- کاهش وزن
- سردرد
- طعم فلزی ناخوشایند در دهان
حالت تهوع، استفراغ و اسهال از مهمترین عوارض جانبی در هنگام شروع مصرف متفورمین است. این مشکلات معمولاً با گذشت زمان برطرف می شوند. با مصرف متفورمین به همراه یک وعده غذایی می توانید این اثرات را کاهش دهید. همچنین، برای کاهش خطر اسهال شدید، پزشک احتمالاً آن را با دوز کم تجویز کرده و سپس آن را به آرامی افزایش می دهد.
متفورمین گاهی برای پیشگیری از دیابت در زنان مبتلا به بیماری تخمدان پلی کیستیک (PCOS) استفاده می شود. عوارض جانبی این استفاده همانند موارد دیگر است.
عوارض جانبی جدی متفورمین
اسیدوز لاکتیک
جدی ترین (اما غیرمعمول‌ترین) اثر جانبی متفورمین، می تواند اسیدوز لاکتیک باشد. در حقیقت، متفورمین دارای هشدار “جعبه‌ای” است ( به آن “جعبه سیاه” نیز گفته می شود) که در مورد این خطر هشدار می دهد. هشدار جعبه ای، بالاترین سطح هشدار از سوی سازمان غذا و دارو ایالات متحده (FDA) است.
اسیدوز لاکتیک مشکلی نادر اما جدی است که می تواند به دلیل تجمع متفورمین در بدن ایجاد شود. این مشکل یک فوریت پزشکی محسوب می شود که باید فوراً در بیمارستان درمان شود.
در صورت مشاهده علائم زیر، بلافاصله با پزشک خود تماس بگیرید. اگر در تنفس مشکلی دارید، بلافاصله با 115 تماس بگیرید یا به نزدیکترین اورژانس بروید.
- خستگی شدید
- ضعف
- کاهش اشتها
- حالت تهوع
- استفراغ
- مشکل تنفس
- سرگیجه
- سبکی سر
- ضربان قلب سریع یا آهسته
- احساس سرما
- درد عضلانی
- گرگرفتگی یا قرمز شدن ناگهانی و گرمای پوست شما
- درد معده با هر یک از این علائم دیگر
کم خونی
یکی از عوارض جانبی متفورمین می تواند کاهش سطح ویتامین B12 در بدن باشد. در موارد نادر، این مسئله می تواند باعث کم خونی یا سطح پایین گلبول های قرمز خون شود. اگر از طریق رژیم غذایی ویتامین B12 یا کلسیم زیادی دریافت نکنید، ممکن است در معرض خطر ابتلا به سطح بسیار پایین ویتامین B12 باشید.
در صورت قطع مصرف متفورمین یا مصرف مکمل های ویتامین B12، سطح ویتامین B12 می تواند بهبود یابد. بدون صحبت با پزشک، مصرف متفورمین را قطع نکنید.
علائم شایع کم خونی عبارتند از:
- خستگی
- سرگیجه
- سبکی سر
اگر فکر می کنید کم خونی دارید، به پزشک مراجعه کنید تا سطح گلبول های قرمز خون شما بررسی شود.
افت قند خون
متفورمین به تنهایی باعث افت قند خون نمی شود. با این حال، در موارد نادر، اگر متفورمین را با موارد زیر ترکیب کنید، ممکن است دچار افت قند خون شوید.
- رژیم غذایی ضعیف
- تمرین های ورزشی دشوار
- مصرف بیش از حد الکل
- سایر داروهای دیابت
در صورت مشاهده علائم افت قند خون که می تواند شامل موارد زیر باشد، به پزشک مراجعه کنید:
- ضعف
- خستگی
- حالت تهوع
- استفراغ
- دل درد
- سرگیجه
- سبکی سر
- ضربان قلب غیر طبیعی سریع یا کند
موارد احتیاط
چند عامل، خطر ابتلا به اسیدوز لاکتیک را در هنگام مصرف متفورمین افزایش می دهند. اگر هر یک از این عوامل بر شما تأثیر می گذارد، حتماً قبل از مصرف این دارو با پزشک خود مشورت کنید.
مشکلات کلیوی
کلیه های شما متفورمین را از بدن شما خارج می کنند. اگر کلیه های شما خوب کار نکنند ، سطح بالاتری از متفورمین در سیستم خود خواهید داشت. این مسئله، خطر اسیدوز لاکتیک را افزایش می دهد.
اگر شما دارای مشکلات کلیوی خفیف یا متوسط هستید ، پزشک ممکن است شما را با دوز کمتری از متفورمین شروع کند.
اگر مشکلات کلیوی شدید دارید یا سن‌تان 80 سال یا بیشتر است، ممکن است متفورمین برای شما مناسب نباشد. پزشک احتمالاً عملکرد کلیه شما را قبل از شروع مصرف متفورمین آزمایش می کند سپس این عمل را هر سال انجام خواهد داد.
مشکلات قلبی
اگر نارسایی حاد قلبی دارید یا اخیراً دچار حمله قلبی شده اید، نباید متفورمین مصرف کنید. قلب ممکن است خون کافی به کلیه ها ارسال نکند. این امر باعث می شود کلیه ها نتوانند متفورمین را از بدن شما خارج کنند، همانطور که معمولاً باعث می شود خطر اسیدوز لاکتیک افزایش یابد.
مشکلات کبدی
اگر مشکلات کبدی شدید دارید، نباید متفورمین مصرف کنید. کبد، اسید لاکتیک را از بدن پاک می کند.
مشکلات شدید کبدی می تواند منجر به تجمع اسید لاکتیک شود. تجمع اسید لاکتیک خطر ابتلا به اسیدوز لاکتیک را افزایش می دهد. بنابراین مصرف آن در صورت بروز مشکلات کبدی خطرناک است.
مصرف الکل
نوشیدن الکل هنگام مصرف متفورمین خطر افت قند خون را افزایش می دهد. همچنین خطر اسیدوز لاکتیک را افزایش می دهد. دلیل آن این است که الکل سطح اسید لاکتیک را در بدن افزایش می دهد.
هنگام مصرف متفورمین نباید مقدار زیادی الکل بنوشید که شامل مصرف طولانی مدت و مصرف لحظه‌ای الکل می شود.
اقدامات جراحی یا رادیولوژیک
اگر قصد انجام عمل جراحی یا فرایند رادیولوژی را دارید که از ماده حاوی ید استفاده می کند، باید 48 ساعت قبل از انجام، مصرف متفورمین را قطع کنید.
این روش ها می توانند دفع متفورمین را از بدن کاهش دهند و خطر ابتلا به اسیدوز لاکتیک را افزایش دهند. فقط در صورت نرمال بودن آزمایش‌های عملکرد کلیه، پس از عمل می‌توانید مصرف متفورمین را از سر بگیرید.
با دکتر خود صحبت کنید
اگر پزشک متفورمین تجویز کرده است و نگران عوارض آن هستید، با او صحبت کنید. شاید نیاز باشد این مقاله را با پزشک خود مرور کنید. حتماً هر سوالی دارید بپرسید، مانند:
عوارض جانبی متفورمین چیست؟
آیا من در معرض خطر اسیدوز لاکتیک هستم؟
آیا داروی دیگری وجود دارد که بتوانم مصرف کنم و عوارض جانبی کمتری ایجاد کند؟
پزشک شما می تواند به سوالات شما پاسخ دهد و برای کنترل هرگونه عوارض جانبی با شما همکاری کند.
هشدار:
در ماه می سال 2020، سازمان غذا و دارو آمریکا (FDA) به برخی از تولیدکنندگان متفورمین توصیه کرد برخی از قرص های خود را از بازار ایالات متحده خارج کنند. دلیل این امر آنست که سطح غیرقابل قبولی از یک ماده سرطان زای احتمالی (عامل ایجادکننده سرطان) در برخی از قرصهای متفورمین با انتشار آزاد یافت شده است. اگر در حال حاضر این دارو را مصرف می کنید، با پزشک خود تماس بگیرید. پزشک به شما توصیه می کند که آیا باید به مصرف این دارو ادامه دهید یا به نسخه جدیدی نیاز دارید.
