کم خونی چیست؟
کم خونی هنگامی اتفاق می‌افتد که تعداد گلبول‌های قرمز خون سالم در بدن شما بسیار کم باشد. گلبول‌های قرمز خون اکسیژن را به تمام بافت های بدن منتقل می‌کنند ، بنابراین تعداد گلبول های قرمز خون پایین نشان می‌دهد که مقدار اکسیژن خون شما کمتر از حد مجاز است.
بسیاری از علائم کم خونی ناشی از کاهش اکسیژن رسانی به بافت‌ها و اندام‌های حیاتی بدن است.
کم خونی با توجه به مقدار هموگلوبین اندازه‌گیری می‌شود، هموگلوبین پروتئین موجود در سلول های قرمز خون است که اکسیژن را از ریه‌ها به بافت‌های بدن می‌رساند.
بر اساس منابع معتبر، کم‌خونی بیش از 1.6 میلیارد نفر را در سراسر جهان تحت تأثیر قرار می‌دهد. زنان و افرادی که بیماری‌های مزمن مانند سرطان دارند بیشترین خطر ابتلا به کم خونی را دارند.
چه عواملی باعث کم خونی می شود؟
آهن خوراکی، ویتامین B-12 و فولات برای تکامل گلبول های قرمز در بدن ضروری هستند. به طور معمول، هر روز 0.8 تا 1 درصد از گلبول‌های قرمز بدن جایگزین می‌شوند و متوسط طول عمر سلول‌های قرمز 100 تا 120 روز است. هر فرآیندی که تأثیر منفی بر تعادل بین تولید گلبول‌های قرمز و تخریب آن داشته باشد، می تواند باعث کم خونی شود.
به طور کلی دلایل کم خونی به عواملی که تولید گلبول‌های قرمز خون را کاهش می‌دهند و عواملی که تخریب گلبول های قرمز را افزایش می دهند تقسیم می‌شوند.
عواملی که تولید گلبول های قرمز خون را کاهش می دهند
عواملی که به طور معمول تولید گلبول‌های قرمز خون را کاهش می‌دهند و باعث کم خونی می‌شوند ، عبارتند از:
- تحریک ناکافی تولید گلبول‌های قرمز توسط هورمون ، که توسط کلیه‌ها ایجاد می‌شود
- مصرف ناکافی آهن خوراکی، ویتامین B-12 یا فولات
- کم کاری تیروئید
عواملی که تخریب گلبول های قرمز خون را افزایش می دهند
هر اختلالی که باعث شود تخریب گلبول های قرمز خون سریع تر از تولید آن باشد منجر به کم خونی می‌شود. این رویداد معمولاً در هنگام خونریزی رخ می‌دهد که می‌تواند دلایل زیر را داشته باشد:
- آندومتریوز
- تصادفات
- آسیب‌های دستگاه گوارش
- قاعدگی زنان
- زایمان
- خونریزی بیش از حد رحم
- عمل جراحي
- سیروز یا زخم کبد
- فیبروز (بافت آسیب دیده) درون مغز استخوان
- همولیز، پارگی گلبول‌های قرمز خون که می‌تواند با برخی از داروها یا ناسازگاری Rh رخ دهد
- اختلالات کبد و طحال
- اختلالات ژنتیکی مانند:
- کمبود گلوکز ۶-فسفات دهیدروژناز
- تالاسمی
- کم خونی سلول داسی شکل
به طور کلی، کمبود آهن شایع ترین علت کم خونی است که تقریباً نیمی از موارد کم‌خونی را تشکیل می‌دهد و یک اختلال بزرگ تغذیه‌ای در سراسر جهان است.
نیازهای غذایی روزانه و کم خونی
نیاز روزانه به ویتامین ها و آهن با توجه به جنس و سن متفاوت است. زنان به دلیل از دست دادن آهن در طول چرخه قاعدگی و رشد جنین در دوران بارداری و شیردهی، به آهن و فولات بیشتری نسبت به مردان نیاز دارند.
آهن
بر اساس اعلام موسسه ملی سلامت آمریکا، میزان آهن توصیه شده برای بزرگسالان 19 تا 50 سال به شرح زیر است:
مردان (8 میلی گرم)
زنان (18 میلی گرم)
در طول باردارری (27 میلی گرم)
در هنگام شیردهی (9 میلی گرم)
مردان و زنان بالای 50 سال روزانه فقط به 8 میلی گرم آهن نیاز دارند. اگر میزان کافی آهن از طریق رژیم غذایی حاصل نشود، ممکن است نیاز به مکمل باشد.
منابع خوب آهن در رژیم غذایی عبارتند از:
- جگر مرغ و گوشت گاو
- گوشت بوقلمون تیره
- گوشت قرمز، مانند گوشت گاو
- غذاهای دریایی
- غلات غنی شده
- بلغور جو دوسر
- عدس
- لوبیا
- اسفناج
فولات
فولات نوعی اسید فولیک است که به طور طبیعی در بدن ایجاد می‌شود. مردان و زنان بالای 14 سال به 400 میکروگرم معادل فولات خوراکی (DFE) در روز نیاز دارند. برای زنانی که باردار یا شیرده هستند، میزان دریافتی توصیه شده به ترتیب به 600 میکروگرم معادل فولات خوراکی و 500 میکروگرم معادل فولات خوراکی در روز افزایش می‌یابد.
نمونه‌هایی از غذاهای سرشار از فولات عبارتند از:
جگر گاو
عدس
اسفناج
لوبیا سفید
مارچوبه
تخم مرغ
همچنین می‌توانید اسیدفولیک را با غلات و نان‌های غنی شده به رژیم غذایی خود اضافه کنید.
ویتامین B-12
میزان ویتامین B-12 روزانه توصیه شده برای بزرگسالان 2.4 میکروگرم است. نوجوانان و زنانی که باردار هستند روزانه به 2.6 میکروگرم و زنان شیرده 2.8 میکروگرم نیاز دارند.
جگر گاو و صدف بهترین منابع ویتامین B-12 هستند. منابع خوب دیگر عبارتند از:
- ماهی
- گوشت
- پرندگان اهلی (ماکیان)
- تخم مرغ
- سایر محصولات لبنی
کسانی که نمی‌توانند ویتامین B-12 مورد نیاز خود را از مواد غذایی دریافت کنند مکمل‌ها در دسترس هستند.
علائم کم خونی چیست؟
افراد مبتلا به کم خونی، رنگ پریده به نظر می‌رسند و ممکن است غالباً از سرماخوردگی شکایت داشته باشند. افراد کم خون ممکن است این موارد را تجربه کنند:
- سبکی سر یا سرگیجه ، به ویژه هنگام فعالیت یا ایستادن
- هوس غیرعادی، مانند تمایل به خوردن یخ، خاک رس، یا خاک
- مشکل در تمرکز یا خستگی
- یبوست
برخی از انواع کم خونی می‌تواند باعث التهاب زبان شوند، در نتیجه زبانی صاف، براق، قرمز و اغلب دردناک را موجب می‌شوند.
اگر کم‌خونی شما از نوع شدید باشد، ممکن است دچار غش شوید. علائم دیگر عبارتند از:
- ناخن های شکننده
- تنگی نفس
- درد قفسه سینه
سطح اکسیژن خون می‌تواند به قدری پایین باشد که باعث حمله قلبی در فرد مبتلا به کم خونی شدید شود. اگر معاینه بدنی انجام دهید و کم خونی داشته باشید، نتایج شما ممکن است موارد زیر را نشان دهد:
- فشار خون بالا یا پایین
- پوست رنگپریده
- زردی
- افزایش ضربان قلب
- سوفل قلب
- بزرگ شدن غدد لنفاوی
- بزرگ شدن طحال یا کبد
- گلوسیت آتروفیک زبان
افرادی که علائم و نشانه های کم خونی دارند، باید به پزشک مراجعه کنند، به خصوص اگر غش یا درد در قفسه سینه رخ دهد.
آزمایشات برای تشخیص کم خونی عبارتند از:
شمارش کامل خون (CBC). آزمایش خون CBC تعداد و اندازه گلبول‌های قرمز خون را نشان می‌دهد. همچنین نشان می‌دهد که آیا مقدر سایر سلول‌های خونی مانند گلبول های سفید و پلاکت، طبیعی است.
مقدار آهن موجود در سرم. این آزمایش خون نشان می‌دهد که آیا فقر آهن علت کم خونی است. سرمِ (Serum) خون، مایعی است که پس از حذف گلبول قرمز و عناصر لخته کننده از پلاسما به جای می‌ماند.
تست فریتین. این آزمایش خون ذخایر آهن را تجزیه و تحلیل می کند.
آزمایش ویتامین B-12. این آزمایش خون سطح ویتامین B-12 را نشان می‌دهد و به پزشک کمک می‌کند تا کمبود آن را تشخیص دهد.
آزمایش اسید فولیک. این آزمایش خون نشان می‌دهد که آیا میزان فولات سرم (Serum) پایین است.
تست خون مخفی در مدفوع. این آزمایش یک ماده شیمیایی را روی نمونه مدفوع اعمال می‌کند تا ببیند خون وجود دارد یا خیر. اگر آزمایش مثبت باشد، به این معنی است که خون در جایی از دستگاه گوارش (از دهان تا راست روده) در حال هدر رفتن است. مشکلاتی مانند زخم معده، کولیت اولسراتیو و سرطان روده بزرگ می‌تواند باعث ایجاد خون در مدفوع شود.
آزمایش های تکمیلی
بر اساس نتایج آزمایش‌های فوق، پزشکان ممکن است آزمایش‌های اضافی زیر را نیز انجام دهند:
- آزمایش دستگاه گوارش فوقانی (upper GI)
- عکس برداری از روده بزرگ یا تنقیه باریوم (barium enema)
- اشعه ایکس قفسه سینه
- سی تی اسکن از شکم
چگونه کم خونی را درمان کنیم
درمان کم خونی به علت ایجاد آن بستگی دارد.
کم خونی ناشی از مقدار ناکافی آهن در رژیم غذایی، ویتامین B-12 و فولات با مکمل های غذایی درمان می شود. در برخی موارد، وقتی B-12 به درستی از دستگاه گوارش جذب نمی شود نیاز به تزریق آن است.
پزشک و متخصص تغذیه شما می تواند نوعی رژیم غذایی را تجویز کند که حاوی مقدار مناسب ویتامین، مواد معدنی و سایر مواد مغذی باشد. یک رژیم غذایی مناسب می تواند از بروز مجدد این نوع کم‌خونی جلوگیری کند.
در برخی موارد، اگر کم خونی شدید باشد، پزشکان از تزریق اریتروپویتین برای افزایش تولید گلبول های قرمز در مغز استخوان استفاده می‌کنند. اگر خونریزی رخ دهد یا میزان هموگلوبین بسیار پایین باشد، ممکن است انتقال خون لازم باشد.
چشم انداز کم خونی چیست؟
چشم انداز طولانی مدت کم خونی به علت و پاسخ به درمان بستگی دارد. کم‌خونی قابل درمان است، اما در صورت عدم درمان می‌تواند خطرناک باشد.
به برچسب‌های مواد غذایی توجه داشته باشید و مولتی ویتامین مصرف کنید تا مطمئن شوید که مقدار آهن روزانه توصیه شده را دریافت می‌کنید.
در صورت مشاهده علائم کم خونی، با پزشک خود صحبت کنید، به خصوص اگر سابقه خانوادگی آن را داشته باشید. پزشک شما به احتمال زیاد رژیم غذایی یا مکمل را برای افزایش مصرف آهن تجویز می‌کند.
کمبود آهن همچنین ممکن است نشانه‌ای از بیماری‌های جدی‌تر باشد، بنابراین توجه به سلامتی بدن بسیار مهم است. در بیشتر مواقع، فقط با اصلاح رژیم غذایی یا مصرف مکمل آهن نظیر قرص اکتی آیرون لیبرتی می‌توانید کم خونی را برطرف کنید.
منبع: healthline.com
