پوکی استخوان

• یک داربست سه بعدی شبکه مانند از جنس پروتئین که به آن ماتریکس میگویند.

• رسوب کلسیم بر روی این داربست پروتئینی در قالب مولکول های هیدروکسی آپاتیت

استخوان یک بافت زنده است. استخوان رگ خونی و سلول زنده دارد. همین زنده بودن است که به آن امکان می دهد رشد کند و خود را ترمیم کند.

در طول عمر، بافت استخوانی بدن مرتبا به توسط سلول های خورنده ای که در آن است (به اسم استئوکلاست) جذب شده و در همان حال استخوان جدید به توسط سلول های استئوبلاست بر روی آن جایگزین می شود. به این ترتیب بافت همه استخوان های بدن مرتبا در حال نو شدن است.

در سنین بچگی و جوانی ساخته شدن بیش از جذب شدن است ولی در سنین بالا بیش از اینکه استخوان ساخته شود جذب می شود ولی حتی در شدیدترین حالات پوکی استخوان، بدن از ساخت استخوان جدید دست نمی کشد و فقط مقدار آن کم می گردد. بیشترین مقدار تراکم استخوان در حدود سن بیست سالگی است.

هورمون های بدن بر روی پدیده جذب و تولید مداوم استخوان تاثیر دارند. مهمترین هورمون های تاثیرگذار در این روند، هورمون زنانه استروژن و هورمون مردانه تستوسترون و هورمون پاراتیروئید است.

در این بین استروژن بیشترین تاثیر را دارد. زمینه های ژنتیکی و تفاوت های فردی هم در جذب و تولید استخوان و در نتیجه نهایی آن یعنی قدرت و تراکم استخوان تاثیرگذار است.

اکثر استخوان های بدن از یک بدنه اصلی تشکیل شده اند که مانند اسفنج مشبک و متخلخل است و به آن استخوان اسفنجی می گویند و روی آن را لایه ای از استخوان سفت و سخت و بدون سوراخ و بدون تخلخل فرا گرفته است که به آن استخوان کورتیکال می گویند.

در قسمت کورتیکال، استخوان بصورت لایه لایه و بسیار متراکم است. در بعضی استخوان های بدن قسمت اسفنجی بیشتر است و در بعضی دیگر قسمت کورتیکال. ساختار سه بعدی و مشبک استخوان به این علت ایجاد شده که استخوان در عین محکم بودن سبک هم باشد.

پوکی استخوان چیست؟

شاید شما هم درباره کلمه استئوپروز شنیده باشید، ولی معنا و مفهوم دقیق آن را ندانید. استئوپروز چیست؟ استئوپروز یا همان پوکی استخوان، در حقیقت به حالتی گفته می‌شود که استخوان ضعیف شده باشد یا حالت شکننده‌ای داشته باشد. منظور از شکنندگی استخوان این است که هر گونه خم شدن، فشار خفیف، افتادن و حتی سرفه می‌تواند موجب شکستن استخوان‌ها شود.

متاسفانه بیماری پوکی استخوان در مراحل اولیه، هیچ علائم خاصی ندارد و به صورت کاملا خاموش در بدن پیش‌روی می‌کند و تنها با آزمایش‌های دقیق پزشکی قابل تشخیص است. اما پس از ضعیف شدن استخوان‌ها ممکن است علائمی در برخی افراد دیده شود.

علائم پوکی استخوان یا استئوپروز چیست؟

پوکی استخوان یا استئوپروز در شروع تا سالها بدون هیچ علامتی است.

مهمترین علامت پوکی استخوان درد است و این درد وقتی ایجاد می شود که استخوان دچار شکستگی می گردد. البته شکستگی های ناشی از پوکی استخوان معمولا بصورت شکستگی های ریز و بدون جابجایی و خفیفی هستند که بدون وارد شدن ضربه شدیدی به اندام ایجاد می شود.

پس بیمار بدنبال یک حرکت بدنی که ممکن است قدری متفاوت از حرکات معمول وی باشد دچار شکستگی ریز و بدون جابجایی یا با جابجایی اندک در استخوان می شود.

استخوان پوک شده ضعیف است پس برای شکسته شدن نیازی به نیروی زیادی ندارد. خم شدن بر روی زمین برای بلند کردن یک وسیله یا چرخش ناگهانی کمر می تواند در یک فرد دچار استئوپوروز موجب شکستگی خفیف شود. از طرف دیگر این شکستگی ها موجب تورم یا تغییر شکل استخوان هم نمی شوند. پس تنها علامت آن درد است.

روش‌های تشخیص پوکی استخوان چگونه است؟

متأسفانه تشخیص استئوپروز تا زمانی که حداقل ۳۰ درصد استخوان‌ها از بین نرفته باشند، در عکس‌برداری‌های معمولی مانند رادیوگرافی امکان‌پذیر نیست. به همین دلیل برای تشخیص پوکی استخوان از آزمایشی به نام سنجش تراکم استخوان استفاده می‌شود. در این آزمایش با استفاده از اشعه ایکس نواحی مختلفی مانند استخوان مفصل ران، ستون فقرات و غیره اسکن می‌شود. این آزمایش کاملا بدون درد بوده و شامل یک اسکنر است که از روی بدن شما عبور می‌کند. تنها کاری که باید انجام دهید این است که روی صندلی بنشینید و یا روی یک تخت دراز بکشید و منتظر بمانید تا تراکم استخوان‌های شما توسط اسکنر بررسی شود.

این اسکنر‌ها دو نوع مرکزی و محیطی دارند. در اسکنرهای مرکزی تراکم استخوان‌های ستون مهره‌ها و لگن بررسی می‌شود و در اسکنر‌های محیطی، مچ دست، مچ پا و انگشتان مورد اسکن و سنجش قرار می‌گیرند.

راه ها و روش های درمان

درمان زود هنگام پوکی استخوان بسیار مهم است. هر چه بیمار برنامه درمانی را زودتر شروع کند نتایج بهتری به دست خواهد آمد.در درمان پوکی استخوان بر کاهش سرعت یا توقف از دست رفتن مواد معدنی، افزایش تراکم استخوان، پیشگیری از شکستگی استخوان‌ها، و کنترل درد ناشی از این بیماری تمرکز می‌شود.

معمولا برای درمان پوکی استخوان از روش‌های غیر جراحی استفاده می‌شود. برخی از این روش‌ها عبارت‌اند از:

• استفاده از بیوفسفونات

اغلب داروهایی که برای درمان پوکی استخوان تجویز می‌شوند، معمولا از خانواده فسفونات هستند. با وجود اینکه در مطالعه این داروها عوارض جانبی مانند حالت تهوع، شکم درد و دل درد دیده شده، اما در صورت مصرف صحیح آن‌ها با مشکل جدی روبه‌رو نمی‌شوید. از جمله داروهای دارای بیس فسفونات که برای درمان پوکی استخوان استفاده می‌شوند، می‌توان به آلندرونات، ریزیدرونات، ایباندرونات و اسید زولدرونیک اشاره کرد.

• استفاده از داروهای آنتی بادی مونوکلونال

یکی دیگر از روش‌های درمان پوکی استخوان استفاده از دنوزوماب است که می‌تواند تراکم استخوان بهتری نسبت به بیس فسفونات ایجاد کند. با این حال، عوارض جانبی این نوع دارو بسیار جدی است و احتمالا در صورتی که استفاده از این دارو را آغاز کنید تا مدت بسیار طولانی باید آن را ادامه دهید و دیگر نمی‌توانید آن را قطع کرده و یا با داروی دیگری جایگزین کنید. توجه کنید که در صورت قطع این دارو، ممکن است دچار شکستگی استخوان ستون فقرات شوید. همچنین هنگام استفاده از این دارو، اجازه کشیدن دندان را نخواهید داشت. بنابراین باید قبل از شروع دوره درمان به دندانپزشک مراجعه کنید و از سلامت دندان‌های خود مطمئن شوید در طول دوره درمان نیز از دندان‌های خود به خوبی مراقبت کنید.

• جایگزینی هورمون

همانطور که در بالا نیز به آن اشاره کردیم، کاهش برخی از هورمون‌ها مانند هورمون استروژن و تستوسترون می‌تواند موجب ابتلا به پوکی استخوان شود. بنابراین می‌توان با استفاده از داروهایی که عملکردی مشابه این هورمون‌ها دارند و می‌توانند نقش آنها را تقلید کنند، این مشکل را درمان کرد. معمولا از داروی رالوکسیفن برای جایگزینی این هورمون‌ها استفاده می‌شود اما عوارض جانبی آن ممکن است شامل خطر لخته شدن خون و گرگرفتگی باشد.

• داروهای مخصوص استخوان‌سازی

اگر روش‌های متداول درمان پوکی استخوان برای بیمار قابل استفاده نباشد، پزشک می‌تواند از داروهایی مانند تری پاراتاید (فورتئو)، آبالوپاراتاید (تیلموس) و روموزوزوماب استفاده کند. البته باید اشاره کنیم که این داروها فقط به مدت یک یا دو سال قابل استفاده هستند.

• ورزش

خبر خوب برای برخی از افرادی که به پوکی استخوان مبتلا هستند، این است که می‌توانند با ورزش و انجام برخی تمرینات ورزشی در خانه، علائم پوکی استخوان خود را کاهش دهند. همچنین ورزش ممکن است در بهبود تراکم استخوان و پیشگیری از ابتلا به پوکی استخوان نیز نقش موثری داشته باشد. بنابراین تاثیر ورزش را در حفظ سلامت بدن جدی بگیرید.

• فیزیوتراپی

همانطور که می‌دانید فیزیوتراپی شامل حرکات و تمریناتی است که برای درمان بیماری‌های مختلف استفاده می‌شود. فیزیوتراپی می‌تواند به ایجاد استخوان‌های قوی و سالم کمک کند. معمولا تمرینات و حرکاتی که برای هر شخص انجام می‌شود، متفاوت است زیرا انتخاب این تمرینات به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله:

• • علت پوکی استخوان
  • سطح تناسب بدن فرد
  • میزان تحمل فرد
  • میزان ریسک شکستگی استخوان ستون فقرات در فرد

• مگنت‌تراپی

یکی دیگر از روش‌های جالب و موثر برای درمان پوکی استخوان، مگنت‌تراپی (PMT) است. در مگنت‌تراپی از یک میدان مغناطیسی ثابت استفاده می‌شود. همانطور که می‌دانید در میدان مغناطیسی، دو قطب شمال و جنوب (منفی و مثبت) وجود دارد. قطب جنوب یک تاثیر الکتریکی مثبت و قطب شمال تاثیر الکتریکی منفی ایجاد می‌کند و در نتیجه آن تراکم استخوانی افزایش می‌یابد.

این روش می‌تواند فرآیند سرعت کاهش تراکم استخوانی را آهسته کند و فرآیند تجدید ساختار استخوانی را بهبود بخشد. علاوه بر آن، می‌تواند موجب افزایش در جریان خون در بدن شود. احتمال موفقیت این روش در درمان پوکی استخوان بسیار زیاد است.

• رژیم غذایی

در حقیقت یکی از موثرین عوامل در پیشگیری و بهبود پوکی استخوان، رژیم غذایی صحیح است. کمبود برخی ویتامین‌ها مانند کلسیم و ویتامین D می‌تواند علت پوکی استخوان باشد. بنابراین تا حد امکان باید رژیم غذایی سالمی داشته باشید. تغذیه سالم خصوصا در افراد جوان برای پیشگیری از این بیماری بسیار حیاتی است. از جمله مواد غذایی که حتما باید در رژيم غذایی روزانه خود استفاده کنید عبارتند از:

• • محصولات لبنی کم چرب
  • ماهی ساردین، قباد، سالمون و …
  • میوه و آب میوه‌های حاوی کلسیم
  • سبزیجات دارای برگ سبز تیره
  • زرده تخم مرغ

همچنین سعی کنید از مصرف غذاهایی که شور هستند و نوشیدنی‌های حای کافئین و گازدار پرهیز کنید.