سندروم سوء جذب؛ علل، علائم، تشخیص و درمان

سندروم سوء جذب چیست؟

نقش اصلی روده کوچک جذب مواد مغذی از غذایی که می‌خورید و انتقال آن به جریان خون است. سندروم سوء جذب (Malabsorption)، به تعدادی از اختلالات اشاره دارد که در آن روده کوچک نمی‌تواند مقدار کافی از مواد مغذی و مایعات را جذب کند.

مواد مغذی که روده کوچک اغلب در جذب آنها مشکل دارد می‌تواند درشت مغذی‌ ها (پروتئین‌ها، کربوهیدرات‌ها و چربی‌ها)، ریز مغذی ها (ویتامین‌ها و مواد معدنی) یا هر دو باشد.

علل سندروم سوء جذب

مسائل بسیاری هستند که می‌توانند به سندروم سوء جذب منجر شوند، از بیماری‌های خاص گرفته تا عفونت یا نقص مادرزادی.

علل احتمالی

عواملی که ممکن است باعث سندروم سوء جذب شوند عبارتند از:

• آسیب به روده در اثر عفونت ، التهاب ، ضربه یا جراحی
• استفاده طولانی مدت از آنتی بیوتیک ها
• سایر موارد مانند بیماری سلیاک ، بیماری کرون ، پانکراتیت مزمن یا فیبروز کیستیک
• کمبود لاکتاز یا عدم تحمل لاکتوز
• برخی از نقایص مادرزادی‌ یا در بدو تولد، مانند آترزی صفراوی که در آن مجاری صفراوی به طور طبیعی رشد نمی‌کنند و از جریان صفرا در کبد جلوگیری می‌کنند
• بیماری‌های کیسه صفرا، کبد یا پانکراس
• بیماری‌های انگلی
• پرتودرمانی، که ممکن است به پوشش روده آسیب برساند
• داروهای خاصی که ممکن است به مخاط روده آسیب برساند، مانند تتراسایکلین ، کلشی سین یا کلستیرامین

امکان بروز این سندروم به دلیل مشکلات گوارشی وجود دارد. معده شما ممکن است نتواند آنزیم‌های مورد نیاز برای هضم برخی غذاها را تولید کند یا نتواند غذایی را که می خورید را با آنزیم‌ها و اسید تولید شده توسط معده مخلوط کند.

علل نادر

برخی از اختلالات غیرمعمول نیز وجود دارند که می‌توانند منجر به سندروم سوء جذب شوند. یکی از این موارد سندرم روده کوتاه (SBS) نام دارد.
در این سندروم روده کوچک کوتاه می‌شود و باعث می‌شود روده کمتر بتواند مواد مغذی را جذب کند. سندروم روده کوتاه ممکن است نقص مادرزادی یا ناشی از جراحی باشد.
برخی بیماری‌ها نظیر اسپرو گرمسیری ممکن است باعث سوء جذب شوند. این بیماری عارضه‌ای شایع در کارائیب، هند و آسیای جنوب شرقی است که می‌تواند به عوامل محیطی مانند سموم موجود در غذا، عفونت یا انگل مربوط باشد.
علت نادرتر سوء جذب بیماری (Whipple) است که نتیجه عفونتی باکتریایی است.

علائم سندروم سوء جذب

علائم سندروم سوء جذب در هنگام عبور مواد مغذی جذب نشده از دستگاه گوارش ایجاد می شوند.
بسیاری از علائم بسته به نوع ماده مغذی جذب نشده با هم فرق دارند. علائم دیگر در نتیجه کمبود آن ماده مغذی است که ضعیف جذب شده است.
اگر قادر به جذب چربی، پروتئین یا برخی از قندها یا ویتامین‌ها نباشید، ممکن است علائم زیر را داشته باشید:

• چربی. ممکن است مدفوع با رنگ روشن و بوی بد داشته باشید که نرم و حجیم است. در این حالت دفع مدفوع به سختی انجام می شود و ممکن است شناور باشد یا به کناره های کاسه توالت بچسبد.
• پروتئین. ممکن است موهای خشک، ریزش مو یا احتباس مایعات داشته باشید. احتباس مایعات به ادم (edema) نیز معروف است و به صورت تورم آشکار می شود.
• قندهای خاص. ممکن است نفخ شکم، گاز یا اسهال انفجاری داشته باشید.
• ویتامین‌های خاص. ممکن است دچار کم خونی، سوء تغذیه، فشار خون پایین، کاهش وزن یا تحلیل رفتن عضلات باشید.

سوء جذب ممکن است بر اساس سن یا جنسیت بر افراد تأثیر بگذارد. به عنوان مثال، در زنان می‌تواند باعث توقف قاعدگی  شود. در کودکان می‌تواند مانع از رشد مناسب شود که در این صورت وزن این کودکان ممکن است به طور قابل توجهی کمتر از سایر کودکان در سن و جنس مشابه باشد.

یکی دیگر از علائم سوء جذب در کودکان این است که آنها ممکن است از مصرف برخی غذاها خودداری کنند.

عوامل خطر برای سندروم سوء جذب

عوامل خطر برای سندروم سوء جذب عبارتند از:

• سابقه خانوادگی فیبروز کیستیک یا سوء جذب
• نوشیدن مقادیر زیادی الکل
• جراحی روده
• استفاده از داروهای خاص، از جمله ملین یا روغن معدنی
• سفر به کارائیب، هند و سایر مناطق آسیای جنوب شرقی

تشخیص سندروم سوء جذب

اگر دچار اسهال مزمن یا کمبود مواد مغذی هستید یا با وجود رژیم غذایی سالم، وزن قابل توجهی از دست داده‌اید، ممکن است مشکوک به سوء جذب باشید. برای تأیید تشخیص از آزمایش‌های خاصی استفاده می‌شود. این آزمایش‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:

آزمایش مدفوع

آزمایش مدفوع می‌تواند چربی موجود در نمونه‌های مدفوع را اندازه گیری کند. این آزمایش از همه آزمایش‌ها مطمئن‌تر است زیرا در مدفوع شخصی که دچار سندروم سوء جذب است معمولاً چربی وجود دارد.

آزمایش خون

این آزمایش میزان مواد مغذی خاص خون مانند ویتامین B-12، ویتامین D، فولات، آهن، کلسیم، کاروتن، فسفر، آلبومین و پروتئین را در خون اندازه‌گیری می‌کند.

کمبود یکی از این مواد مغذی لزوماً به معنای ابتلا به سندروم سوء جذب نیست و می تواند به این معنی باشد که شما غذاهایی با میزان مواد مغذی مناسب مصرف نمی‌کنید. میزان طبیعی این مواد مغذی نشان‌دهنده این است که شما مشکل سوء جذب ندارید

آزمایش نفس

برای تشخیص عدم تحمل لاکتوز می‌توان از آزمایش نفس استفاده کرد. اگر لاکتوز جذب نشود، به روده بزرگ وارد می‌شود. باکتری‌های موجود در روده بزرگ لاکتوز را تجزیه کرده و گاز هیدروژن تولید می‌کنند. هیدروژن اضافی از روده‌، در جریان خون و در ادامه در ریه ها جذب می‌شود، سپس گاز را بیرون می‌دهد.

اگر بعد از خوردن محصولی حاوی لاکتوز، گاز هیدروژن در نفس داشتید، ممکن است دچار عدم تحمل لاکتوز باشید.

آزمایش تصویربرداری

آزمایش تصویربرداری (که در آن از سیستم گوارش شما عکس می‌گیرند)، می‌تواند برای یافتن مشکلات ساختاری انجام شود. به عنوان مثال، پزشک شما ممکن است سی تی اسکن را برای بررسی ضخیم شدن دیواره روده کوچک درخواست کند، که می تواند نشانه ای از بیماری کرون باشد.

بافت برداری

اگر پزشک به وجود سلول‌های غیرطبیعی در پوشش روده کوچک شما شک داشته باشد، ممکن است بافت برداری (بیوپسی) انجام دهد.

بافت برداری احتمالاً با استفاده از آندوسکوپی انجام می‌شود. یک لوله به دهان شما وارد کرده و از طریق مری و معده به روده کوچک فرستاده می‌شود تا نمونه کوچکی از سلول‌ها گرفته شود.

روش های <<درمان سندروم سوء جذب

پزشک شما با بررسی علائمی مانند اسهال، درمان شما را آغاز می‌کند. داروهایی مانند لوپرامید می توانند کمک کننده باشند. پزشک مواد مغذی و مایعاتی را که بدن شما قادر به جذب آن نیست جایگزین می‌کند. و ممکن است شما را از نظر کمبود آب بدن کنترل کند، که می تواند شامل افزایش تشنگی ، خروج کم ادرار و خشکی دهان، پوست یا زبان باشد.

در مرحله بعدی‌، پزشک بر اساس علت مشکل جذب، درمانی را برای شما فراهم می‌کند. به عنوان مثال، اگر تشخیص دهد که به عدم تحمل لاکتوز مبتلا هستید، احتمالاً به شما توصیه می‌کند از مصرف شیر و سایر محصولات لبنی خودداری کنید و یا از یک قرص آنزیم لاکتاز استفاده کنید.

در این مرحله ممکن است پزشک شما را به یک متخصص تغذیه ارجاع دهد. متخصص تغذیه یک برنامه درمانی تجویز می‌کند که به شما کمک می‌کند مواد مغذی مورد نیاز بدن خود را دریافت کنید. متخصص تغذیه ممکن است موارد زیر را توصیه کند:

• مکمل های آنزیمی. این مکمل‌ها می توانند به جذب مواد مغذی که بدن نمی تواند به تنهایی جذب کند، کمک می کند.
• مکمل‌های ویتامین. متخصص تغذیه شما ممکن است دوز بالای ویتامین یا سایر مواد مغذی را برای جبران آنهایی که جذب روده نمی شوند، توصیه کند.
• تغییر رژیم غذایی. متخصص تغذیه ممکن است رژیم غذایی شما را برای افزایش یا کاهش برخی از غذاها یا مواد مغذی تغییر دهد. به عنوان مثال، ممکن است به شما توصیه شود برای کاهش اسهال از خوردن غذاهای پر چرب خودداری کنید و خوردن غذاهای پر پتاسیم را برای کمک به تعادل الکترولیت‌ها افزایش دهید.

پزشک و متخصص تغذیه می‌توانند در ایجاد یک برنامه درمانی به شما کمک کنند تا علائم سوء جذب را کنترل کرده و به بدن شما اجازه دهد مواد مغذی و مایعات مورد نیاز برای عملکرد طبیعی را بدست آورد.

عوارض احتمالی سندروم سوء جذب

عوارض با نوع ماده مغذی جذب نشده ارتباط مستقیم دارد. در برخی موارد، افراد به اسهال مداوم، کاهش وزن و درد شکم مبتلا می‌شوند. کمبود ویتامین می‌تواند شرایطی مانند کم خونی، بی حسی دست یا پا و مشکلات حافظه را ایجاد کند.

درمان سندروم سوء جذب بسیار مهم است. بدن برای عملکرد صحیح نیاز دارد به اندازه کافی مواد مغذی مناسب دریافت کند.

از دست دادن مواد مغذی حیاتی می‌تواند بر روی هر یک از اعضای بدن از جمله قلب، مغز، عضلات، خون، کلیه و پوست تأثیر بگذارد. کودکان و افراد مسن به ویژه در مقابل این مشکلات آسیب پذیرتر هستند.

منبع: healthline.com