اختلال دوقطبی چیست؟

بیماری دو قطبی؛ شیوع اختلال دوقطبی حدود ۱ یا ۲ درصد است البته قطعا نوع خفیف آن خیلی بیشتر از این آمار است. در واقع ما با اختلال طیف دوقطبی روبرو هستیم و خیلی از افراد به نوع خفیف این بیماری دچار هستند. این بیماری در صورت عدم بهره‌مندی از درمان به‌موقع می‌تواند بسیار مخرب باشد و به عنوان ششمین عامل ناتوان کننده در کل جهان شناخته شده است. اختلال دوقطبی ناشی از ضعف شخصیتی یا نامتعادل بودن نیست بلکه یک بیماری است که قابل درمان است.

بیماری دو قطبی یا همان بیماری شیدایی نوعی اختلال خلقی است که باعث نوسانات شدید در خلق و خوی می‌شود. این نوسانات نه تنها روی خلق و خوی فرد بلکه روی فکر، رفتار و عملکرد فرد تاثیر می‌گذارد. این بیماری به صورت دوره‌ای است یعنی فرد در طول زندگی خود تجربه این را دارد که دوره‌هایی حداقل یک هفته را در فاز افسردگی و یا بالعکس در فاز شیدایی یا مانیا به سر ‌برد. در میان این دوره‌ها فرد دوره‌هایی سالم دارد که ممکن است حتی سال‌ها طول بکشد. البته فراز و نشیب در خلق و خو ممکن است به صورت طبیعی در هر انسانی وجود داشته باشد ولی در بیماری دوقطبی دامنه این تغییرات و نوسانات بسیار شدید است. این بیماری اکثرا در اواخر سن بلوغ و شروع جوانی خودش را نشان می‌دهد هرچند ممکن است در سنین پایین‌تر هم وجود داشته باشد ولی غالبا با استرس‌های دوران نوجوانی اشتباه گرفته می‌شود و تشخیص داده نمی‌شود.

در به وجود آمدن بیماری دو قطبی فاکتورهای زیادی موثر هستن از جمله ژنتیک، ساختار و عملکرد مغز. علت بیماری دوقطبی بیشتر از هر بیماری روانپزشکی، ژنتیکی است. این بیماری به علت شرایط استرس‌زا و تنش‌های زندگی به وجود نمی‌آید بلکه این عوامل می‌توانند عاملی برای بروز بیماری نهفته در فرد باشند. همینطور مصرف مواد مخدری مانند کوکائین و آمفتامین‌ها می‌تواند جرقه‌ای برای شعله‌ور سازی این بیماری باشند.

انواع بیماری دو قطبی کدامند؟

• یماری دوقطبی نوع ۱: مانیا همراه یا بدون افسردگی
• بیماری دوقطبی نوع ۲: هایپومانیا (حالت خفیفی از مانیا) به اضافه افسردگی

علائم بیماری دوقطبی در دوره مانیا:

• در دوره مانیا فرد لزوما شادی بیش از حد و سرخوشی را تجربه نمی‌کند بلکه ممکن است بسیار پرخاشگر و تحریک‌پذیر باشد. در این دوره فرد حداقل سه تا از علائم زیر را دارد:
• انرژی بیش از اندازه (معاشرت بیش از حد در محل کار یا مدرسه، ممکن است فرد در مراحل اولیه مانیا، پروژه‌های زیادی را شروع کند و بازدهی بالایی داشته باشد ولی بعد از وخیم‌تر شدن مانیا، کارهایش را نیمه‌کاره رها می‌کند)
• سرخوشی
• میل جنسی بالا (انجام فعالیت‌های جنسی پرخطر که ممکن است منجر به بارداری و یا بیماری‌های مقاربتی شود)
• ریسک‌پذیری بالا
• پرحرفی (بلند بلند و تند تند حرف زدن، علاقه به جک گفتن و تکرار کلمات به صورت ریتمیک، اگر کسی جلوشان را بگیرد عصبانی می‌شوند)
• ولخرجی
• تصمیم‌های ناگهانی (در قضاوت دچار مشکل می‌شوند به همین دلیل ممکن است تصمیم‌های ناگهانی بگیرند و یا دست به کارهایی بزنند که به عواقب آن فکر نکنند این امر می‌تواند منجر به معالمه‌های اشتباه، شکست در روابط و ورشکستگی شود)
• دست زدن به کارهای پرخطر
• میل به مصرف مواد مخدر
• اعتماد به نفس کاذب (ممکن است فکر کنند به آن‌ها قدرتی ماورایی داده شده و یا باید زمین را نجات دهند)
• تحریک‌پذیری
• پرخاشگری
• توهم (جدا شدن از واقعیت، حتی ممکن است صداهایی بشنوند)
• نیاز به خواب کم (به طوری که با حدود ۳ یا ۴ ساعت خواب در روز بسیار پر انرژی هستند و یا حتی روزها نمی‌خوابند)
• دوره‌های مانیا در صورت عدم درمان ممکن است ۲ یا ۳ ماه ادامه داشته باشد.

علائم بیماری دوقطبی در دوره افسردگی:

• دوره افسردگی باید حداقل دو هفته ادامه داشته باشد به‌طوری که در بیشتر روزها و در بیشتر طول روز این حالت با آن‌ها همراه است. در این فاز باید حداقل ۵ تا از علائم زیر را داشته باشند:
• خلق افسرده
• از چیزهایی که قبلا لذت می‌بردند و برایشان سرگرم کننده بود دیگر لذت نمی‌برند
• مشکلات خواب (اکثرا از بی‌خوابی رنج می‌برند ولی گاهی افراد، زیادی می‌خوابند به‌خصوص در طول روز)
• کم کردن وزن و یا زیاد شدن وزن (به علت تغییر در اشتها)
• از دست دادن انرژی
• احساس بی‌ارزشی و گناه (اعتماد به نفس خود را از دست می‌دهند، دچار عذاب وجدان می‌شوند که گناهی مرتکب شده‌اند و سزاوار مجازات هستند)
• افکار خود کشی
• توهم

با توجه به دلایل ذکر شده خطر ورشکستگی، اعتیاد، خودکشی، تصادفات رانندگی، ازدواج‌یا طلاق‌های ناگهانی در این بیماران به وفور دیده می‌شود.

راه‌های تشخیص بیماری دوقطبی

تشخیص بیماری دوقطبی در برخی موارد بسیار دشوار می‌باشد زیرا گاهی فرد بدون هیچ سابقه خانوادگی و تنها با یک افسردگی ساده به پزشک مراجعه می‌کند. در این حالت درصورتی که به اشتباه افسردگی تک قطبی تشخیص داده شود و دارهای ضد افسردگی تجویز شود، فرد به اصطلاح سوییچ می‌کند یعنی به یکباره وارد فاز مانیا می‌شود و دارای انرژی بیش از حد و سرخوشی می‌شود. در این حالت ممکن است خود فرد از وضعیت خود بسیار راضی باشد ولی اطرافیان بیمار با مشاهده این حالت باید سریعا به پزشک اطلاع دهند تا پزشک اقدام به قطع دارو و تجویز داروی جدید برای درمان بیماری دوقطبی نماید.

مهمترین راه‌های تشخیص بیماری دوقطبی از طریق مصاحبه بالینی توسط روانپزشک و تست معتبر اختلال دوقطبی است. در جلسه ویزیت، روانپزشک اطلاعاتی شامل موارد زیر را از بیمار کسب می‌کند و براساس آن‌ها تشخیص می‌دهد:

• علائم و نشانه‌های حال حاضر فرد
• سوابق شخصی فرد در گذشته
• تاریخچه خانوادگی فرد

ممکن است فرد سال‌ها این بیماری را داشته باشد ولی به علت داشتن علائم مشترک با سایر بیماری‌های روانپزشکی به درستی تشخیص داده نشده باشد و یا قبلا فقط با شکایت افسردگی مراجعه کرده و افسردگی تک قطبی تشخیص داده شده باشد. سایر بیماری‌‌های روانپزشکی که غالبا با بیماری شیدایی رخ می‌دهند و تشخیص آن را بسیار سخت می‌کنند شامل موارد زیر می‌باشند:

• اختلال پانیک
• وسواس
• اختلال پرخوری
• اعتیاد
• اختلال بیش‌فعالی_نقص توجه
• اختلال شخصیت مرزی

انواع روش‌های روانشناختی برای درمان بیماری دو قطبی

درمان شناختی رفتاری (CBT) : CBT بر این ایده استوار است که بیماری‌های روانی را می‌توان تحت تاثیر نحوه تفکر و واکنش ما به رویدادهای زندگی قرار داد.

خانواده درمانی متمرکز : این درمان به طور کلی شامل بیماران و مراقبان آن‌ها می‌شود که حدود ۲۱ جلسه شامل آموزش روانی و آموزش حل مسئله، همراه با افزایش مهارت‌های ارتباطی دارند. از طریق آموزش روانی خانواده در موارد زیر:

• علل اختلال دو قطبی چگونه
• محرک‌ها را شناسایی کنیم
• علائم هشدار دهنده عود
• داروها و عوارض جانبی احتمالی
• درمان‌های روانی
• تغییر سبک زندگی سالم

ریتم درمانی بین فردی و اجتماعی : این روش مبتنی بر شواهدی است که نشان می‌دهد بی‌ثباتی خلقی در اختلال دوقطبی ممکن است با تغییرات در ریتم شبانه‌روزی مرتبط باشد. ریتم درمانی بین فردی و اجتماعی اقتباسی از روان درمانی بین فردی برای افسردگی است. این روش یک رویکرد حل مسئله را اعمال می‌کند و به بیماران کمک می‌کند تا روال‌های خواب و بیداری را حفظ کنند.

آموزش روانی گروهی : با استفاده از یک برنامه از پیش طراحی شده، آموزش روانی گروهی آگاهی، تبعیت از درمان، تشخیص زودهنگام علائم و روال خواب را بررسی می‌کند. ابزارهای ردیابی خلق و خو و خواب مبتنی بر وب تعدادی ابزار ردیابی مبتنی بر وب وجود دارد که می‌تواند همراه با داروها و روان‌درمانی برای ردیابی چرخه‌های خلقی و خواب و ارائه اطلاعات در زمان واقعی به ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی استفاده شود.

درمان فیزیکی اختلال دو قطبی دارو:

بیماری دو قطبی؛ پزشک باید قبل از تصمیم گیری در مورد اینکه کدام دارو برای شما گزینه مناسبی است، یک مشاوره کامل انجام دهد. یک متخصص در درمان اختلال دو قطبی، مانند یک روانپزشک، اغلب در تجویز درمان نقش دارد. مصرف دارو برای اختلال دوقطبی باید تحت نظر پزشک باشد. پزشک باید دلایل انتخاب دارویی را که تجویز کرده است توضیح دهد. مطالعات نشان می‌دهد که داروها در درمان طولانی‌مدت اختلال دو قطبی موثر هستند و خطر عود را کاهش می‌دهند. دارو همچنین می‌تواند پایبندی افراد به درمان تجویز شده را بهبود بخشد و تعداد پذیرش در بیمارستان را کاهش دهد. پزشک همچنین در مورد خطرات و مزایا، عوارض جانبی و میزان نیاز به معاینات منظم صحبت خواهد کرد. او می‌تواند توصیه کند که چه درمان‌هایی می‌توانند همراه با دارو کار کنند، مانند روان‌درمانی، تغییرات سبک زندگی (مانند ورزش) و سایر گزینه‌های حمایتی. سه نوع اصلی دارویی که در درمان اختلال دو قطبی استفاده می‌شود شامل تثبیت کننده‌های خلق و خو، ضد افسردگی‌ها و داروهای ضدروان‌پریشی است. نوع و ترکیب داروها بسیار خاص است و به علائم بستگی دارد.

داروهای ضد روان‌پریشی: در صورت وجود علائم روان پریشی (مانند توهم یا هذیان) ممکن است از داروهای ضد روان‌پریشی استفاده شود. برخی از انواع دو قطبی ممکن است به داروها و ترکیبات مختلفی نیاز داشته باشند مانند: دوقطبی دوچرخه‌سواری سریع (چهار یا بیشتر از اوج‌ها و افت‌ها در ۱۲ ماه) اختلال دو قطبی با دوره‌های مختلط (علائم اوج و فرود به طور همزمان رخ می‌دهد)
درمان تشنج الکتریکی (ECT):  ECT نقش مهمی در درمان شیدایی حاد (و روان‌پریشی)، افسردگی شدید (در موارد کمتر) و شیدایی که به داروها پاسخ نمی‌دهد ایفا می‌کند. ECT ممکن است برای افسردگی استفاده شود زمانی که: درمان‌های دیگر ثابت شده است که بی‌اثر هستند بیمار به دلیل وضعیت روانی به شدت از نظر پزشکی ناخوش است.

درمان با داروهای تنظیم کننده خلق

منظور از داروهای تنظیم کننده خلق داروهایی است که در هر یک از دوفاز بیماری میبایست تجویز نمود. این داروها بیمار را به خط سلامت روانی میرساند و بر هردو فاز افسردگی و مانیا موثر است. داروهایی که به این منظور تجویز می شوند در درجه اول عبارتند از:

• لیتیوم
• والپروات سدیم
• کاربامازپین

درمان فاز مانیا

در فاز مانیا علاوه بر مصرف داروهای تنظیم کننده خلق، میبایست داروهایی تجویز کرد که بیمار را به طرف خط سلامت نزدیک کند. در این مرحله شایعترین داروهای مورد استفاده عبارتند از:

• رسپیریدون
• اولانزاپین
• هالوپریدول، پرفنازین، تری فلوپرارین

درمان فاز افسردگی

در این فاز به داروهای تنظیم کننده خلق داروهای ضد افسردگی اافه میگردد. تا بیمار را به خط سلامت روانی برساند. شایعترین داروهای مورد استفاده در این مرحله عبارتند از:

• فلاکستین
• سیتالوپرام
• سرترالین
• بوپروپیون
• افکسور
• ایمی پرامین
• آمی تریپتیلین
• تری میپرامین