ماجرا از سال 2009 و به دست خالقی ناشناس با نام مستعار «ساتوشی ناکاموتو» شروع شد. ساتوشی در آن سال اولین بلاک‌چین جهان با ارز دیجیتال «بیت‌کوین» یا «BTC» را برای رفع مشکلات سیستم مالی و بانکداری خلق کرد و بنیان‌گذار صنعتی شد که حالا تمام جهان را تاکنون درگیر کرده است. امروز هزاران بلاکچین فعال در جهان وجود دارد و تکنولوژی که با هدف تحول سیستم بانکی و امور مالی متولد شد حالا در حوزه‌های مختلفی نفوذ کرده است.

همانند هر صنعت دیگری، منتقدان و حامیان ارز دیجیتال هم هرکدام از دیدگاه خودشان آینده‌ای را برای آن پیش‌بینی‌ می‌کنند. واقعیت این است که پیش بینی دقیق آینده، چه آینده ارز دیجیتال باشد و چه هر صنعت و محصول دیگری، تقریبا غیرممکن است. در بهترین حالت می‌توانید حدسی زد که به واقعیت نزدیک باشد.

چرا که مسیر‌هایی پیش روی این صنعت قرار دارد که هرکدام می‌توانند به تنهایی یا در کنار هم به آینده ارز دیجیتال شکل دهند.

تبدیل شدن به ارز رسمی

منظور از تبدیل شدن به ارز رسمی این نیست که ارزهای دیجیتال کاملا جایگزین ارزهای رسمی شوند اما دولت‌ها ممکن است ارز دیجیتال را به عنوان یک گزینه در کنار ارز رسمی دولتی بپذیرند. برای مثال در اقتصاد ال سالوادور امسال بیت‌کوین به عنوان ارز رسمی پذیرفته شد و مردم این کشور می‌توانند برای پرداخت هزینه‌ها در کنار پول رایج این کشور از بیت‌کوین استفاده کنند.

با این حال السالوادور کشور کوچکی است که طبق آخرین آمار در سال 2019 تنها 27 میلیارد دلار تولید ناخالص داخلی داشته و با اینکه حامیان رمزارزها این کشور را آغازگر مسیر پذیرش رمزارز در دیگر کشورها می‌دانند اما وضعیت السالوادور با کشور‌های بزرگ و توسعه یافته یا در حال توسعه قابل مقایسه نیست.

با این وجود در حالی که فعلا احتمال چنین اتفاقی در کشور‌های بزرگ بسیار پایین است اما ممکن است در آینده و درصورتی که بازار رمزارزها به اندازه کافی جا افتاده و بزرگ شود این اتفاق را در کشورهای بزرگ هم شاهد باشیم.

کاربرد رمزارز در متاورس و جهان مجازی

متاورس یا جهان مجازی مفهومی است که به تازگی مورد توجه شرکت‌های بزرگی مثل فیسبوک را به خود جلب کرده است. این جهان مجازی که کاربران فعلا با یک هدست خاص در آن حضور پیدا می‌کنند یک جهان دیجیتالی است که هرروز شباهت بیشتری به جهان واقعی پیدا می‌کنید و ممکن است نقش مهمی در آینده ارز دیجیتال داشته باشد.

شما در این جهان مجازی می‌توانید روابط اجتماعی داشته باشید، بازی کنید و حتی به کار و خرید و فروش بپردازید. در حال حاضر پروژه‌های بلاک‌چینی مثل Decentraland که یک جهان مجازی است روی این موضوع تمرکز کرده‌اند.

درصورتی که این جهان‌های دیجیتالی که هنوز به بلوغ و شهرت کافی نرسیده‌اند، توسعه و مورد توجه قرار بگیرند، ارزهای دیجیتال گزینه مناسبی برای پرداخت هزینه در جهان مجازی هستند. شاید 50 یا 100 سال بعد انسان‌های بیشتری خود را در جهان مجازی سپری کنند و در چنین حالتی شاید ارز رایج این پلتفرم‌ها اهمیت زیادی پیدا می‌کند.

آینده ارز دیجیتال در ایران

ایران مدت‌ها است که به دلیل تحریم‌های شدید آمریکا از سیستم بانکداری جهان کنار گذاشته شده است و عملا نظام پولی و بانکی ایران عملا از حاکمیت دلار دل خوشی ندارد. شاید یکی از مزایای ارزهای دیجیتال یا همان رمزارزها برای کشوری مثل ایران عدم تسلط قدرت‌ها و کشورهای دیگر بر آن است. بازار ارزهای دیجیتال تحت سلطه کشور خاصی نیست و به همین دلیل ابزار خوبی برای رهایی از بند تحریم‌ها است. البته این هدف زمانی محقق می‌شود که کشور‌های طرف معامله ایران ارز دیجیتال را به رسمیت بشناسند و از آن در معاملات خود استفاده کنند و هنوز چنین اتفاقی آنهم در سطح وسیع رخ نداده است.

با این حال آینده ارزهای دیجیتال در ایران چیزی بیشتر از یک ابزار احتمالی برای دور زدن تحریم‌ها خواهد بود. قیمت پایین انرژی در ایران باعث شده تا استخراج رمزارز به کسب و کاری سودده بدل شود به طوری که ایران سال گذشته 4 تا 6 درصد از بیت‌کوین‌های استخراج شده را به خود اختصاص داد. با این حال ارز دیجیتال به تنهایی تا زمان نبود پذیرنده تنها یک منبع ذخیره ارزش خواهد بود و فعلا کاربرد فراگیر و مبادلاتی چندانی ندارد.

 ارز دیجیتال بانک مرکزی در ایران

همانطور که گفتیم کشور‌های مختلف جهان در حال بررسی و حتی استفاده از ارزهای دیجیتال بانک مرکزی خود هستند. ایران هم همانند بسیاری از کشورهای جهان در حال بررسی ارز دیجیتال بانک مرکزی یا CBDCها است.

ارزهای دیجیتال بانک مرکزی علاوه بر سهولت در استفاده، مصرف کاغذ برای اسکناس سنتی را کاهش داده و از لحاظ امنیت و حریم خصوصی هم وضعیت بهتری دارند. ضمن آنکه ارزهای دیجیتالی از یک دفتر کل توزیعی استفاده می‌کنند که تراکنش‌ها و تاریخچه را دقیقا ثبت کرده و کنترل سیستم مالی را آسان‌تر می‌کند.

چندین سال است که زمزمه عرضه یک ارز دیجیتال یا رمزارز بانک مرکزی شنیده می‌شود، با این حال هنوز از CBDC ایرانی رونمایی نشده است. مسئولان بانک مرکزی بارها اعلام کرده‌اند که در حال برنامه‌ریزی و بررسی شرایط صدور و استفاده از رمزارز دیجیتال بانک مرکزی هستند اما هنوز مشخص نیست که آیا این ارز دیجیتال در نهایت کاربردی خواهد شد یا خیر!

 ارز دیجیتال و پرداخت دیجیتال در ایران

پرداخت دیجیتالی از جمله روش‌های امن و کم دردسر پرداخت است که در چند سال اخیر  به دلیل همه‌گیری کرونا شهرت یافته و کابردهای آن گسترش یافته است.

کرونا باعث شد تا دولت‌ها و نظام بانکی کشورها به فکر جایگزینی برای پرداخت نقدی و کارتی باشند و پرداخت از طریق کیو آر کد (QR Code) یکی از روش‌هایی بود که مورد استقبال شرکت‌های پرداختی و همچنین پذیرندگان و کاربران قرار گرفت. در ایران نیز برای اولین بار شرکت آسان پرداخت (آپ) پرداخت از طریق کیو آر کد را از طریق پذیرندگان خود اجرایی کرد و پس از این شرکت سایر شرکت‌های پرداختی نیز اقدام به ارائه این سرویس کردند.

هم‌اکنون به غیر از آپ، ایران کیش، سداد، پرداخت الکترونیکی سامان و ارتباط فردا متعلق به بانک آینده امکان پرداخت از طریق کیوآرکد را برای پذیرندگان و کاربران خود فراهم کرده‌اند. بانک مرکزی نیز پس از مدتی اعلام کرد که در حال برنامه‌ریزی برای ارائه سرویس پرداخت از طریق کیو آر کد است هر چند که راهکار بانک مرکزی هیچگاه شکل اجرایی و نهایی به خود نگرفت.

اما با وجود ارائه خدمات QR کد، هنوز بسیاری از فروشگاه‌ها و مغازه‌‌ها به این تکنولوژی مجهز نیستند و بخش زیادی از مردم هم یا به اپلیکیشن‌های QR Code دسترسی ندارند یا از آن استفاده نمی‌کنند. طی دو سال گذشته شهرداری تهران نیز سعی کرده است پرداخت آنلاین کرایه تاکسی از طریق کیو آر کد را گسترش دهد. با وجود تمامی این اقدامات هنوز پرداخت از طریق کارت بانکی جذاب‌ترین نوع پرداخت در ایران است چرا که برای پرداخت از طریق کیو آر کد گوشی‌های تلفن همراه باید به سیستم خوانش کیوآرکد مجهز باشند.

یکی از چالش‌های ورود ارزهای دیجیتال به کشورهای مختلف برای فرایندهای پرداخت فراهم بودن بستر تکنولوژی آن است. برفرض محال پذیرفتن رمز ارزها و ارزهای دیجیتال در ایران برای انجام فرایندهای پرداختی هنوز این بسترها در ایران فراهم نیست.

کشور چین که بیشتر مردمش از علی‌پی و وی‌چت‌پی برای پرداخت استفاده می‌کنند خیلی سریع توانست با استفاده از زیرساخت موجود، استفاده از یوان دیجیتال را (البته به صورت آزمایشی) پیاده‌سازی کند.

تایید ارز دیجیتال به عنوان یک ارز رسمی

پیشتر گفتیم که کشور السالوادور بیت‌کوین را به عنوان یک ارز رسمی پذیرفته و شما در این کشور می‌توانید هزینه‌های خود را از طریق بیت‌کوین پرداخت کنید.

احتمال تایید ارز دیجیتالی به این صورت غیر ممکن است و بانک مرکزی بارها اعلام کرده است که تنها مرجع سیاستگذار در زمینه پول رسمی ایران بانک مرکزی است.

صرافی‌های ارز دیجیتال در ایران

فشار روی صرافی‌های رمزارزی به دلیل ماهیت ناشناخته‌ای که دارند موضوع تازه‌ای نیست. هر چند در سراسر دنیا نیز در دوره‌های مختلف صرافی‌های رمزارزی تعطیل می‌شوند اما صرافی‌ها در ایران وضعیت بدتری دارند.

مرکز ملی فضای مجازی ایران با صدور بیانیه‌ای در 12 اسفند 99 اعلام کرد که هیچکدام از صرافی‌های فعال ایرانی مجوز فعالیت‌ را ندارند. و شاپرک نیز در اطلاعیه‌ای فعالیت‌های صرافی‌های رمزارزی را غیر مجاز اعلام کرد و اعطای درگاه پرداخت از سوی پرداخت‌یاران به آنان را ممنوع اعلام کرد. هر چند در شرایط فعلی هنوز امکان استفاده از درگاه‌های پرداخت برای صرافی‌های رمزارزی وجود دارد اما طی ماه‌های گذشته صرافی‌های فعال در حوزه رمزارز همواره در معرض تهدید به فیلتر شدن و بستن درگاه‌هایشان مواجه بوده‌اند.

یکی از موضوعات پرچالش در ماه‌های گذشته چگونگی نظارت بر صرافی‌های رمزارزی است، بارها مجلس و بانک مرکزی و دولت سعی کرده‌اند تا قانونی مشخص برای این بخش تدوین کنند اما تا کنون بی‌نتیجه مانده است.

 آینده استخراج ارز دیجیتال در ایران

استخراج ارز دیجیتال از جمله صنایعی است که به تازگی در ایران شهرت گرفته است و بسیاری به دلیل هزینه پایین انرژی و بازدهی بالا به این صنعت روی آورده‌اند.

اما با این حال دو چالش بر سر راه صنعت استخراج رمزارز وجود دارد. اول احتمال تغییر الگوریتم ارزهای دیجیتال که دیگر نیازی به ماینر نخواهد داشت. به علت قطع برق در ایران، تمامی مزارع رمزارزی در ایران تعطیل شدند که این موضوع دومین چالش برای استخراج ارز دیجیتال است.

الگوریتمی که باعث می‌شود ماینر‌ها بتوانند بیت‌کوین یا هر ارز دیگری را استخراج کنند، اثبات سهم یا گواه بر سهم نام دارد. استفاده از این الگوریتم برای بزرگترین رمزارز جهان به انتقادات محیط زیستی منتهی شده است که شاید در نهایت به تغییر الگوریتم بیانجامد.

آینده تکنولوژی بلاک‌چین در ایران

تکنولوژی بلاک‌چین در زمینه‌هایی مثل صدور رمزارز، امور مالی نامتمرکز (DeFi)، اپلیکیشن‌های نامتمرکز و حتی بازی‌ها کاربرد دارد.در حال حاضر هزاران رمزارز در جهان وجود دارد و تعداد این رمزارزها هر روز در حال افزایش است. با این حال برای صدور یک رمزارز لزوما به ساخت یک بلاک‌چین نیازی نیست.

رمزارزها را می‌توان برپایه بلاک‌چین‌های معروفی مثل اتریوم ساخت و با پرداخت هزینه گس (یا سوخت شبکه اتریوم) از آنها استفاده کرد. به همین دلیل است که تعداد رمزارزها به شکل قابل توجهی افزایش یافته است. از جمله ارزهای دیجیتال ایرانی می‌توان از توکن «پیمان» نام برد که براساس بلاک‌چین استلار ساخته شده در داخل ایران فعالیت می‌کند.

اما اگر ایران بخواهد در آینده ارزهای دیجیتال نقش پررنگی داشته باشد باید از صدور رمزارز آن هم به‌صورت داخلی و محدود فراتر برویم.

توسعه و برنامه‌نویسی نرم‌افزارها و بازی‌های بلاک‌چینی یکی از حوزه‌های بسیار مهم و تاثیر گذار در آینده ارزهای دیجیتال است. نرم‌افزارهای بلاک‌چینی با استفاده از شبکه نامتمرکز خدماتی را در اختیار کاربران گذاشته و کاربران در ازای استفاده از بلاک‌چین هزینه‌ای را به صورت رمزارز بومی پرداخت می‌کنند.

ایران با سرمایه‌گذاری در این حوزه و با چشم‌اندازی بین‌المللی می‌تواند نقش پررنگی در آینده بلاک‌چین و تکنولوژی آن داشته باشد.