بیماری خود ایمنی

بیماری خود ایمنی نوعی اختلال است که در آن سیستم دفاعی بدن به اشتباه به خود بدن حمله می‌کند. معمولا سیستم ایمنی وظیفه‌ی محافظت از بدن در برابر میکروب‌هایی مثل باکتری‌ها و ویروس‌ها را برعهده دارد. وقتی سیستم ایمنی متوجه حمله‌ی عوامل خارجی می‌شود، سلول‌های جنگجو را برای مقابله با آنها به سمت‌شان می‌فرستد.

در حالت عادی، سیستم ایمنی قادر است تفاوت سلول‌های خارجی از سلول‌های خودش را تشخیص دهد. در بیماری خود ایمنی، سیستم ایمنی قسمتی از بدن (مثل مفصل‌ها یا پوست) را به‌عنوان عنصر خارجی اشتباه می‌گیرد. در این شرایط، پروتئینی به نام اتوآنتی‌بادی را برای حمله به سلول‌های سالم پخش می‌کند.

برخی از بیماری های خود ایمنی تنها یک عضو از بدن را مورد حمله قرار می‌دهند. برای مثال دیابت نوع ۱ به پانکراس آسیب می‌رساند. بیماری‌های دیگر، مثل بیماری لوپوس، تمام بدن را درگیر می‌کند.

چند بیماری خود ایمنی رایج

بیشتر از ۸۰ نوع مختلف از بیماری‌های اتوایمیون وجود دارد که برخی از آن‌ها را در ادامه آورده‌ایم:

• دیابت نوع ۱

پانکراس هورمون انسولین را تولید می‌کند که سبب تنظیم سطح قند خون می‌شود. در دیابت شیرین نوع ۱، سیستم ایمنی حمله کرده و سلول‌های تولید کننده انسولین در پانکراس را از بین می‌برد. افزایش قند خون سبب آسیب به رگ‌های خونی و همچنین ارگان‌های بدن همچون قلب، کلیه، چشم‌ها و اعصاب می‌شود.

• آرتریت روماتوئید

در آرتریت روماتوئید سیستم ایمنی به مفاصل حمله می‌کند و موجب قرمزی، گرما، درد و سفت شدن در مفصل می‌شود. برخلاف استئوآرتریت که معمولاً افراد با افزایش سن به آن مبتلا می‌شوند، روماتوئید آرتریت می‌تواند در سن ۳۰ سالگی یا زودتر آغاز شود.

• پسوریازیس

بیماری خود ایمنی پوستی چیست؟! سلول‌های پوست به‌ صورت طبیعی رشد می‌کنند و هنگامی که دیگر به آن‌ها نیازی نیست، میریزند. پسوریازیس سبب می‌شود سلول‌های پوستی با سرعت بسیار زیادی تقسیم شوند و سلول‌های اضافه ایجاد شده، ایجاد لکه‌های قرمز ملتهب می‌کند که به‌ صورت شایع دارای فلس‌های سفید نقره‌ای پلاک بر روی پوست هستند. ۳۰ درصد از مردم که پسوریازیس دارند به ورم سفتی و درد در مفاصل خود نیز دچار می‌شوند که به این شکل از بیماری آرتریت پسوریاتیک می‌گویند.

• مالتیپل اسکلروزیس

مالتیپل اسکلروزیس به غلاف میلین آسیب می‌زند. غلاف میلین پوشش محافظت کننده در اطراف سلول‌های عصبی در سیستم عصبی مرکزی است. در اثر آسیب غلاف میلین، سرعت انتقال پیام عصبی بین مغز و طناب نخاعی، از سایر اندام‌های بدن و به آن‌ها، کند می‌شود. این آسیب سبب ایجاد علائمی همچون بی‌حسی، مشکلات تعادلی و اشکال در راه رفتن می‌شود. این بیماری در اشکال مختلف بروز می‌کند که سرعت پیشرفت متفاوتی دارند. طبق تحقیقی که در سال ۲۰۱۲ انجام شد، حدود ۵۰ درصد از افرادی که ام اس دارند، حدود ۱۵ سال پس از شروع بیماری، برای راه رفتن نیاز به کمک دارند.

• لوپوس اریتماتوز سیستمیک

با وجود این که در سالهای ۱۸۰۰ میلادی پزشکان لوپوس را به‌ عنوان یک بیماری پوستی معرفی کردند، زیرا اغلب سبب ایجاد راش می‌شد، فرم سیستمیک آن که بسیار رایج است، در حقیقت به بسیاری از ارگان‌ها شامل مفاصل، کلیه‌ها، مغز و قلب آسیب می‌زند. رایج‌ترین علائم این بیماری خود ایمنی، درد مفاصل، خستگی و راش‌های پوستی هستند.

• بیماری آدیسون

این بیماری، یک بیماری خود ایمنی است که غدد فوق کلیه را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این غدد هورمون‌های کورتیزول و آلدسترون را در کنار هورمون‌های آندروژن می‌سازد. داشتن میزان بسیار کم کورتیزول، بر روی نحوه استفاده و ذخیره سازی کربوهیدرات‌ها و گلوکز بدن تاثیر  می‌گذارد. کمبود آلدوسترون سبب از دست رفتن سدیم و افزایش پتاسیم در خون است. علائم این بیماری شامل ضعف، خستگی، از دست رفتن وزن و کاهش قند خون است‌.

• کم خونی مزمن

کم خونی یکی دیگر از انواع بیماری های خود ایمنی است که به خاطر کمبود نوعی از پروتئین به وجود می‌آید. سلول‌های معده وظیفه ساختن این پروتئین را بر عهده دارند که جهت جذب ویتامین ب۱۲ ضروری است. در نتیجه فرد نمی‌تواند به طور مناسبی DNA را سنتز کند و به کم خونی مبتلا می‌شود. از نشانه‌های این بیماری می‌توان به کاهش وزن، سرگیجه، ضعف، بی‌حسی دست و پا، رنگ پریدگی و تنگی نفس اشاره کرد.

علت بیماری خود ایمنی

به طور کلی پزشکان هنوز علت اختلال خود ایمنی را تشخیص نداده‌اند، چرا که این بیماری طیف مختلفی از مشکلات را به وجود می‌آورد. ولی با این حال نشانه‌هایی وجود دارند که نشان می‌دهد برخی از افراد بیشتر دچار آن می‌شوند. عواملی مانند استرس، ژنتیک، استفاده از برخی داروها، قرار گرفتن در مجاورت مواد شیمیایی و التهاب می‌توانند درصد بروز آن را افزایش دهند.

از طرفی رژیم غذایی نیز شاید خیلی بی‌تاثیر نباشد، زیرا گفته می‌شود مصرف خوراکی‌های پر نمک، غذاهای چرب و شیرینی زیاد هم باعث به وجود آمدن این بیماری می‌شوند. همچنین طبق تحقیقات زنان بیشتر از مردان دچار ابتلا به اختلال خود ایمنی می‌شوند و این بیماری در سنین باروری بیشتر رخ می‌دهد.

با اینکه بیشتر انواع این بیماری هنوز نادر است و در افراد کمتری دیده می‌شوند، ولی باز هم به دلایل ناشناخته‌ای در حال افزایش بوده و انسان‌های مختلفی را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

نشانه‌های بیماری های خود ایمنی

بسیاری از نشانه‌های اولیه در بیماری‌های خود ایمن بسیار شبیه به هم هستند، از جمله:

• خستگی؛
• عضله‌های دردناک؛
• التهاب و قرمزی؛
• تب پایین؛
• مشکل تمرکز؛
• بی‌حسی و گزگز شدن دست‌ها و پاها؛
• ریزش مو؛
• ضایعه‌ی پوستی.

هرکدام از بیماری‌ها می‌توانند علائم خاص خودشان را نیز داشته باشند. برای مثال، دیابت نوع ۱ باعث بروز تشنگی زیاد، کاهش وزن و خستگی می‌شود. در بیماری التهابی روده درد و نفخ شکم و اسهال بروز می‌کند.

در برخی بیماری های خود ایمنی مثل پسوریازیس یا روماتیسم مفصلی نشانه‌ها پایدار نیستند و پس از مدتی از بین می‌روند. دوره میان بروز علائم «اشتعال ناگهانی» flare-ups نامیده می‌شود. دوره‌ای که نشانه‌های بیماری از بین می‌روند نیز «بهبود بیماری» remissions نام دارد.

درمان بیماری خود ایمنی

حتی بهترین دارو برای بیماری خود ایمنی نمی‌تواند بیماری را درمان کند؛ بلکه می‌تواند سبب کنترل پاسخ‌های ایمنی شده و التهاب را کاهش داده یا حداقل درد و التهاب را کم کند. انواعی از بهترین دارو برای بیماری خود ایمنی شامل موارد زیر است:

• داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی همچون ایبوپروفن و ناپروکسن
• داروهای سرکوب سیستم ایمنی

همچنین درمان‌هایی برای کاهش علائمی همچون درد، ورم، خستگی و راش‌های پوستی وجود دارد. رژیم غذایی متعادل و انجام منظم ورزش نیز می‌تواند سبب بهتر شدن، گردد.

همانطور که گفته شد، دلیل ایجاد بیماری خود ایمنی مشخص نیست؛ اما عوامل ژنتیکی و عوامل محیطی بر این بیماری‌ها تاثیر دارد. یکی از مهم‌ترین عوامل محیطی، رژیم غذایی است. یک رژیم غذایی اصولی تنها به کاهش وزن و یا افزایش آن توجه نمی‌کند؛ بلکه در اختیار قرار دادن انواع مواد مغذی و تامین نیازهای بدن را نیز در اولویت دارد.