تب چیست و به چه دماهایی اطلاق می‌شود؟

به دلیل تغییر طبیعی دمای بدن، هیچ مقدار کاملا مشخصی وجود ندارد که به عنوان تب تعریف شود. به طور کلی، تب به معنای درجه حرارت بالاتر از 38 درجه سانتی گراد است. بسته به محل اندازه گیری تب، میزان دمای کودک، ممکن است کمی متفاوت باشد. این محل می‌تواند دهان، زیر بغل، گوش، پیشانی یا مقعد باشد.
اندازه‌گیری درجه حرارت زیر بغل، گوش و پیشانی راحت تر از درجه حرارت مقعدی یا دهان است، اما دقت کمتری دارد و ممکن است لازم باشد در بعضی از کودکان به صورت مقعدی یا دهانی تأیید شود.

دلایل تب کودکان

عفونت شایع‌ترین علت تب در کودکان است. بیماری های رایج ویروسی و باکتریایی بیشترین عوامل ابتلا به تب هستند. این بیماری‌ها شامل:

• سرماخوردگی
•    گاستروآنتریت
•   عفونت گوش
•   Croup(خروسک)
•   برونشیولیت
•   عفونت های دستگاه ادراری
•  عفونت های دستگاه تنفسی فوقانی (RTI)
•   آنفولانزا
•   رزولا – ویروسی که باعث ایجاد دما و بثورات می‌شود.
•   ورم لوزه

شواهد علمی کمی برای اثبات این عقیده گسترده وجود دارد که دندان درآوردن باعث تب می‌شود؛ هرچند رد این تصور به طور کامل دشوار است، اما همیشه باید به دنبال دلایل جایگزین تب بود و هرگز نباید دمای بالاتر از 102 درجه فارنهایت (38.9 درجه سانتیگراد) را به دندان درآوردن نسبت داد.
پوشاندن کودکی که کمتر از سه ماه از تولد او می گذرد با لباس یا پتو زیاد می‌تواند دمای کودک را کمی افزایش دهد. با این حال، دمای مقعدی 101 درجه فارنهایت (38.5 درجه سانتیگراد) یا بیشتر احتمالاً مربوط به پوشاک زیاد نیست و باید ارزیابی شود.
برخی از واکسیناسیون‌ها در دوران کودکی می‌تواند باعث تب شود. زمان تب بسته به واکسنی که داده می‌شود متفاوت است.
دمای بالای بدن باعث می‌شود باکتری ها و ویروس هایی که باعث عفونت می‌شوند، سخت‌تر زنده بمانند و یا از بین بروند، در واقع تب، در اکثر موارد، نشانگر مبارزه‌ی بدن با عفونت و بیماری‌ست.

اندازه گیری دمای بدن کودک

دماسنج های شیشه ای در مقابل دماسنج های دیجیتال – دماسنج های دیجیتال ارزان قیمت ترین، در دسترس ترین و دقیق ترین روش برای اندازه گیری دما هستند. انواع مختلف آنها نیز موجود است.

دماسنج های شیشه ای حاوی جیوه، به دلیل خطر احتمالی قرار گرفتن در معرض جیوه (که سمی است) در صورت شکستن، توصیه نمی شوند. اگر دماسنج دیجیتال در دسترس نباشد حتما قبل از استفاده، دماسنج شیشه ای را با دقت «رو به پایین تکان دهید».

انواع دیگر دماسنج ها از جمله دماسنج های نوار پلاستیکی و پستانکی نیز موجود هستند. با این حال اینها به اندازه دماسنج های دیجیتال دقیق نبوده و توصیه به استفاده از آنها نمی شود.

بهترین روش برای اندازه گیری دمای کودک به عوامل مختلفی بستگی دارد. برای کودکانی که با روش درست می توانند دماسنج را زیر زبان نگه دارند (معمولاً کودکان بزرگتر از چهار یا پنج سال)، دما را می توان با دقت در ناحیه دهان اندازه گیری کرد. برای نوزادان و کودکانی که نمی توانند دماسنج را زیر زبان نگه دارند، درجه حرارت را می توان در زیر بغل اندازه گیری کرد. اگر دمای زیر بغل بیش از (۳۷.۲ درجه سانتیگراد) باشد و این نگرانی وجود داشته باشد که کودک بیمار باشد، ممکن است نیاز به اندازه گیری دمای مقعدی باشد. دمای مقعدی برای نوزادان از بدو تولد تا سه ماهگی نیز مناسب است. در بیمارستان معمولاً قبل از تصمیم گیری های پزشکی (مثلاً انجام آزمایش)، درجه حرارت مقعدی را اندازه می گیرند.

دمای اندازه گیری شده در گوش یا روی پیشانی نیز دقت کمتری نسبت به اندازه گیری دمای دهانی یا مقعدی دارد و ممکن است نیاز به تأیید توسط یکی از این روش ها داشته باشد.

تخمین دمای کودک با لمس پوست کودک دقیق نیست. به این درجه حرارت لمسی می گویند و بسیار وابسته به دمای فردی است که پوست کودک را لمس می کند.

نحوه اندازه گیری دما

 دمای رکتوم(مقعدی):

•  کودک یا نوزاد باید روی شکم خود، بر روی پاهای یک بزرگسال دراز بکشد.
• مقدار کمی ژله نفتی (مثلا وازلین) را به انتهای دماسنج بمالید.
• تب‌سنج را به آرامی داخل مقعد کودک قرار دهید تا نوک نقره‌ای آن قابل مشاهده نباشد.
•  تب‌سنج را در جای خود نگه دارید. دماسنج شیشه ای به دو دقیقه زمان نیاز دارد در حالی که بیشتر دماسنج های دیجیتال به کمتر از یک دقیقه زمان نیاز دارند.

دمای دهان:

• اگر کودک در 30 دقیقه گذشته یک غذای گرم یا سرد مصرف کرده است، دما را در دهان اندازه‌گیری نکنید.
•  تب‌سنج را با آب خنک و صابون تمیز بشویید.
•  نوک آن را زیر زبان کودک به سمت پشت قرار دهید. از کودک بخواهید تب‌سنج را با لب‌هایش نگه دارد.
•  لب‌ها را در اطراف دماسنج مهر و موم شده نگه دارید. دماسنج شیشه ای تقریباً به سه دقیقه زمان نیاز دارد در حالیکه بیشتر دماسنج‌های دیجیتال به کمتر از یک دقیقه زمان نیاز دارند.

دمای زیر بغل:

• نوک دماسنج را در زیر بغل خشک کودک قرار دهید.
• آن را با نگه داشتن آرنج کودک به سمت سینه به مدت چهار تا پنج دقیقه در محل خود نگه دارید.

دمای گوش:

• تب‌سنج‌های گوش به اندازه انواع مقعدی یا دهانی دقیق نیستند. اگر کودک در یک روز سرد در خارج از خانه بوده است، قبل از اندازه‌گیری درجه حرارت گوش، 15 دقیقه صبر کنید. عفونت گوش بر روی دمای گوش تأثیر نمی گذارد.
•  برای اندازه‌گیری دقیق دما در گوش، والدین باید گوش خارجی کودک را قبل از قرار دادن تب‌سنج به عقب بکشند.
•  پروب گوش را به مدت تقریبی دو ثانیه در گوش کودک نگه دارید.

دمای شریان گیجگهاهی:

دمای شریان گیجگاهی را می توان با دستگاهی که از بالای پیشانی و جلوی گوش انجام داد و یا دستگاهی که بدون لمس کودک شما با استفاده از سنسور مادون قرمز درجه حرارت را می گیرد دریافت کنید. این دستگاه ها به اندازه دمای راست روده یا دهان دقیق نیستند اما ممکن است برای غربالگری تب در کودکان بالاتر از چهار سال استفاده شوند.

نشانه‌های جدی همراه با تب

اگر در کنار تب، مشکلاتی نظیر گلودرد، گوش درد و درد هنگام ادرار کردن هم وجود داشته باشد، احتمال عفونت مجاری ادراری، عفونت گوش و گلو وجود دارد و باید برای درمان از آنتی بیوتیک ها استفاده شود. ازجمله سایر نشانه‌هایی که نیاز به رسیدگی دارند نيز می توان به کمبود آب بدن کودک اشاره کرد. مثلا اگر هنگام گريه، كودك اشكی نداشته باشد يا دچار افت هوشياری بشود و كمتر از حالت عادی ادرار كند، بايد موضوع را كاملا جدی بگيريد.

هر نشانه‌ای که با وجود تب در بدن کودک رخ بدهد باید سریعا پیگیری بشود و او را به مرکز فوريت‌های پزشکی ببريد. ازجمله نشانه‌های نادر اما بسيار خطرناك در چنين شرايطی می توان به اين موارد اشاره كرد:‌

• تنگی نفس؛
• گریه شدید؛
• مشکل در برخاستن از خواب؛
• وجود جوش و تحریک پوست کودک به‌شکل کبودی‌های بنفشی كه با دست كشیدن روی آنها ازبين نمی رود.

چنین علائمی می‌تواند نشان از وجود مننژکوکال داشته باشد که نوعی عفونت خون بسیار خطرناک است. اگر زبان، ناخن‌ها و لب‌های کودک آبی و کبود شد (این موضوع نشانه‌ای از دريافت‌نکردن اكسيژن كافي است) يا ناحيه‌ی گردن او سفت و بی حركت شد (علامتی مبنی بر ابتلا به مننژيت) يا دردهای شكمی به سراغش آمد (ممكن است دچار آپاندیسیت شده باشد) سریعا با مرکز فوریت‌های پزشکی تماس بگیريد.

درصورتی‌ که کودک‌تان زیر ۲ سال است و تب برای او بیش از ۲۴ ساعت به‌طول انجامیده نيز سريعا با پزشک تماس بگيريد. درمورد کودكان بزرگ‌تر می توانيد تا ۳ روز صبر و بعدا به دكتر مراجعه كنيد؛ البته درصورتی كه ساير نشانه‌های ابتلا به آنفلونزای H۱N۱ را نداشته باشد. درصورتی‌که تب نوزاد یا کودک رفع شود و بعد از چند روز دومرتبه عود کند نیز باید به پزشک مراجعه كنید، زيرا احتمال عفونت ثانويه وجود دارد.

پایین آوردن تب کودکان

 دارو

یادتان باشد که داروها فقط می‌توانند در کاهش دمای بدن کودک نقش داشته باشند و علت و ریشه‌ی بيماری را از بين نمی برند. وقتی اثر داروی کاهش دما ازبين برود، دوباره دمای بدن كودك بالا خواهد رفت و اين به‌خاطر ازبين نرفتن ريشه‌ی اصلی مشكل است. برای اينكه به‌خوبی حواس‌تان به تب كودك باشد، پيش از آنكه در پی عدد دماسنج باشيد بايد به ظاهر، كارها و احساس كودك توجه كنيد. مثلا اگر برای دادن دارو به كودك بايد به‌دنبال او بدويد و حاضر نيست دارو بخورد، به‌احتمال زياد حالش آن‌قدرها كه فكر می كنيد بد نيست پس توان شيطنت و دويدن دارد. به‌همين‌خاطر در موارد اين‌چنينی بهتر است صبر كنيد تا دوره‌ی تب خودبه‌خود تمام بشود.

اما اگر استفاده از داروها و روش‌های پایین‌آوردن تب باعث می‌شود تا حال کودک بهتر بشود باید از آنها استفاده کنيد. برای کودکان زير ۶ ماه می توان از استامينوفن نوزاد كه تنها تب‌بر پيشنهادی در اين سنين است، استفاده كرد. در سنين بالاتر امكان استفاده از ايبوپروفن كودكان هم وجود دارد اما مصرف اين داروها با آزردگی معده همراه است. هیچ‌وقت به کودکان زیر ۱۶ ماه، آسپرین ندهید زیرا ممکن است باعث بروز سندروم ری شود. این سندروم وضعیتی خطرناک برای کبد ايجاد می کند. اگر تب کودك كاهش پيدا نكرد، بايد مجددا به پزشك مراجعه كنيد تا دز مصرفی استامينوفن يا ايبوپروفن را افزايش بدهد. (حداقل ۲ ساعت فاصله بايد بين مصرف ۲ دارو وجود داشته باشد). در اين صورت بايد نهايت دقت را در دادن ميزان مناسب دارو در زمان‌های درست به‌كار بگيريد تا اوردوز اتفاق نيفتد.

حمام با آب ولرم، پاشویه، کشیدن پارچه‌ی نمدار روی بدن کودک

استفاده از دارو تنها راه درمان تب کودک نیست. حمام با آب ولرم، پاشویه یا کشیدن پارچه‌ی نم‌دار روی بدن کودک هم تأثيرگذار است. اما يادتان باشد كه نبايد از يخ و حمام با آب سرد استفاده كنيد. اين اقدامات باعث ايجاد لرز در كودك می شود و حتی ممكن است درجه‌ی تب او را بالاتر هم ببرد. ماليدن الكل روی بدن كودك نيز اصلا توصيه نمی شود، زيرا ممكن است موجب مسمومیت، تشنج و حتی کما بشود. اگر به کودک آب و مایعات بدهید به هیدراته ماندن بدن او کمک خواهید كرد و او را برای جنگيدن با بيماری آماده‌تر می سازيد.

استفاده از داروهای ORS

اگر کودک دچار اسهال و استفراغ است از ORS استفاده کنید. به کمک این داروها می‌توانید الکترولیت‌ها و مايعات را در بدن جايگزين کنيد. لباس‌های نرم و راحت تن كودك كنيد و سعی كنيد به‌جای استفاده از لباسی ضخيم، چند تكه لباس را لايه لايه تن او كنيد، زيرا هنگام تب و لرز گاهی لازم است لباس تن کودک را کم کنید و گاهی باید به او لباس بیشتری بپوشانيد.

در موارد زیر ارزیابی پزشک توصیه می‌شود:

● نوزادانی که سن آنها کمتر از سه ماه است و دمای رکتوم آنها 100.4 درجه فارنهایت (38 درجه سانتیگراد) یا بیشتر است. این بیماران تا زمانی که با پزشک خود مشورت نکردند نباید از داروهای تب‌براستفاده کنند.
● کودکانی که سه ماه تا سه سال دارند و بیش از سه روز دمای مقعد آنها 100.4 درجه فارنهایت (38 درجه سانتیگراد) یا بالاتر است یا بیمار به نظر می رسند.
● کودکانی که 3 تا 36 ماه دارند و دمای رکتوم آن‌ها 102 درجه فارنهایت (38.9 درجه سانتیگراد) یا بیشتر است.
● کودکان در هر سنی که دمای دهان، رکتوم یا پیشانی آن‌ها 104 درجه فارنهایت (40 درجه سانتیگراد) یا بیشتر و یا دمای زیر بغل آن‌ها 103 درجه فارنهایت (39.4 درجه سانتیگراد) یا بیشتر باشد.
● کودکان در هر سنی که دچار تب منجر به تشنج می‌شوند.
● کودکان در هر سنی که بیش از هفت روز تب مکرر دارند، حتی اگر تب ها فقط چند ساعت طول بکشد.
● کودکان در هر سنی که تب دارند و مشکل پزشکی مزمن مانند بیماری قلبی، سرطان، لوپوس یا کم خونی سلول داسی دارند.
● کودکانی که تب دارند و همچنین بثورات پوستی جدیدی دارند.