کلیه‌ها با حذف مواد زائد و مایعات اضافی از بدن شما، خون را تصفیه می‌کنند. این مواد زائد به مثانه فرستاده می‌شوند تا با ادرار دفع شوند. در صورتی که کلیه‌ها دچار مشکل شده و نتوانند این عمل را به‌خوبی را انجام دهند، دیالیز عملکرد آن‌ها را انجام می‌دهد. نارسایی کلیه در مرحله‌ی نهایی زمانی رخ می‌دهد که کلیه‌ها تنها ۱۰ تا ۱۵ درصد عملکرد طبیعی خود را داشته باشند.

دیالیز نوعی درمان است که در آن با استفاده از دستگاه، عمل تصفیه خون انجام می‌شود. این عمل زمانی که کلیه‌ها نمی‌توانند به‌خوبی کار کنند موجب می‌شود تا مایعات و الکترولیت‌ها در تعادل باقی بمانند.

کلیه‌ها با عملکرد خود آب اضافی، مواد زائد و سایر ناخالصی‌ها را از بدن دفع می‌کنند. همچنین به کنترل فشار خون و تنظیم عناصر شیمیایی در خون نیز کمک می‌کنند. این عناصر ممکن است شامل سدیم و پتاسیم باشد. کلیه‌ها جذب بهتر کلسیم توسط بدن را نیز بهبود می‌بخشند.

زمانی که کلیه‌ها به دلیل بیماری یا آسیب نتوانند این کارها را به درستی انجام دهند، دیالیز می‌تواند حالت عادی بدن را تا حد ممکن بالا نگه دارد. بدون دیالیز، نمک‌ها و سایر مواد زائد در خون جمع شده و بدن شما را مسموم کرده و به سایر اندام‌ها نیز آسیب وارد می‌کند. با این وجود دیالیز درمانی برای تمامی بیماری‌های کلیوی نیست و اگر در مورد عملکرد صحیح کلیه‌های خود نگرانی دارید، حتماً با یک پزشک متخصص مشورت کنید.

چه زمانی بیماران نیاز به دیالیز دارند؟

• وقتی کلیه‌ها نتوانند خون را به طور موثری فیلتر کنند، مایعات و مواد زائد در بدن تا حد بحرانی جمع می‌شوند و ممکن است فرد برای شروع به دیالیز نیاز داشته باشد. دو دلیل اصلی نارسایی کلیه و نیاز به درمان دیالیز، دیابت و فشار خون بالا است.
• وقتی سطح مواد زائد در بدن فرد به حدی افزایش می‌یابد که از آن بیمار می‌شود، ممکن است به دیالیز نیاز داشته باشد. سطح مواد زائد معمولاً به آهستگی جمع خواهد شد. به پزشكان متخصص در بيماری ها و بيماری های كليه، متخصص مغز و اعصاب گفته می‌شود.
• وی برای کمک به متخصصان مغز و اعصاب برای تعیین زمان دیالیز برای بیمار، آزمایشاتی را برای اندازه گیری چندین سطح شیمیایی خون در بدن بیمار انجام می‌دهد. دو سطح عمده شیمیایی خون اعم از از سطح کراتینین و نیتروژن اوره خون که اندازه گیری می‌شوند.
• با افزایش این دو سطح، این‌ها شاخص‌هایی برای کاهش توانایی کلیه‌ها در پاکسازی بدن از مواد زائد هستند. پزشکان برای اندازه گیری سطح عملکرد کلیه از آزمایش ادرار، پاکسازی کراتینین استفاده می‌کنند. بیمار به مدت یک روز کامل ادرار را در یک ظرف مخصوص ذخیره می‌کند.
• مواد زائد موجود در ادرار و خون با اندازه گیری کراتینین تخمین زده می‌شوند. با مقایسه سطح خون و ادرار این ماده، پزشک ایده دقیقی از عملکرد کلیه‌ها دارد. به این نتیجه کلیرانس کراتینین گفته می‌شود. معمولاً وقتی ترخیص کالا از کراتینین به 1 زیر 10 سی سی در دقیقه می‌رسد، بیمار نیاز به دیالیز دارد.
• پزشک همچنین از دیگر شاخص‌های وضعیت بیمار برای تصمیم گیری در مورد نیاز به دیالیز استفاده می‌کند. اگر بیمار ناتوانی عمده ای در تخلیه آب اضافی بدن داشته باشد یا از مشکلات قلب، ریه‌ها، معده یا مشکلات چشایی یا احساس در پاهای خود شکایتی کند، ممکن است دیالیز تشخیص داده شود.

انواع دیالیز

همودیالیز (Hemodialysis)

همودیالیز از متداول‌ترین نوع دیالیز است. در این نوع از کلیه‌ی مصنوعی برای حذف مواد زائد و مایعات اضافی از خون استفاده می‌شود. خون از بدن خارج شده و از طریق کلیه‌ی مصنوعی فیلتر می‌شود و سپس خون فیلتر شده با کمک دستگاه دیالیز به بدن بازگردانده می‌شود.

برای رساندن خون به کلیه‌ی مصنوعی پزشک نقاطی را برای ورود به رگ‌های خونی و برقراری ارتباط با جریان خون ایجاد می‌کند که عبارتنداز:

• فیستول شریانی وریدی (AV): در این نوع شریان و ورید به یکدیگر متصل می‌شوند و این یک گزینه ایده‌آل است.
• پیوند AV: پیوند AV یک لوله حلقه‌دار است.
• کاتتر دسترسی عروقی: در این نوع، سوراخی به رگ بزرگ گردن شما ممکن است وارد شود.

فیستول AV و پیوند AV هر دو برای درمان‌های طولانی‌مدت دیالیز طراحی شده‌اند. افرادی که فیستول AV دریافت می‌کنند، دو تا سه ماه پس از جراحی بهبود یافته و آماده شروع همودیالیز هستند و همچنین افرادی که پیوند AV دریافت می‌کنند، طی دو تا سه هفته آماده می‌شوند. کاتترها برای استفاده‌ی کوتاه مدت یا موقتی طراحی شده‌اند.

درمان‌های همودیالیز معمولاً سه تا پنج ساعت طول می‌کشد و سه بار در هفته انجام می‌شود. با این حال، درمان همودیالیز نیز می‌تواند در جلسات کوتاه‌تر و مکرر انجام شود. بیشتر درمان‌های همودیالیز در بیمارستان، مطب پزشک یا مرکز دیالیز انجام می‌شود.

طول درمان به اندازه و جثه‌ی بدن، میزان مواد دفعی بدن و وضعیت سلامتی شما بستگی دارد. بعد از اینکه مدت‌زمان زیادی تحت همودیالیز قرار گرفتید، ممکن است پزشک تشخیص دهد که شما برای دیالیز در منزل آماده هستید. این مورد برای افرادی که به درمان‌های طولانی‌مدت نیاز دارند رایج‌تر است.

دیالیز صفاقی (Peritoneal Dialysis)

این نوع شامل جراحی برای کاشت کاتتر صفاقی در شکم است. کاتتر به فیلتر شدن خون بدن شما توسط صفاق که یک غشایی در شکم شما می‌باشد، کمک می‌کند. زمانی که دیالیز مواد زائد را از جریان خون خارج می‌کند، از شکم نیز خارج می‌شود. این روند چند ساعت طول می‌کشد و ۴ تا ۶ بار در روز نیاز به تکرار دارد. هرچند که می‌توان تبادلات مایعات را هنگام بیداری یا خواب انجام داد. انواع مختلفی از دیالیز صفاقی وجود دارد که موارد اصلی آن عبارت‌اند از:

• دیالیز صفاقی مداوم (CAPD): در روش CAPD شکم شما در طول روز چندین بار پر و تخلیه می‌شود. این روش به دستگاه نیاز ندارد و باید زمان هشیاری و بیداری انجام شود.
• دیالیز صفاقی چرخه‌ای (CCPD): CCPD از دستگاهی برای به چرخش درآوردن مایعات داخل شکم شما استفاده می‌کند. این روش معمولاً در شب و هنگام خواب انجام می‌شود.
• دیالیز صفاقی متناوب (IPD): این درمان معمولاً در بیمارستان انجام می‌شود، اگرچه در منزل نیز امکان انجام آن وجود دارد. برای IPD از همان دستگاه CCPD استفاده می‌شود با این تفاوت که روند کار بیشتر طول می‌کشد.

درمان جایگزینی کلیوی پیوسته (CRRT)

برای افرادی که نارسایی حاد کلیوی دارند، در بخش مراقبت‌های ویژه از روش CRRT استفاده می‌کنند. در این روش دستگاهی خون را از طریق یک لوله عبور می‌دهد و سپس مواد زائد و آب را فیلتر می‌شوند. خون همراه با مایعات جایگزین به بدن برمی‌گردد. این روش ۱۲ تا ۲۴ ساعت در روز ممکن است طول بکشد و برای افرادی که بیماری حاد دارند هر روز انجام می‌شود.

خطرات مرتبط با همودیالیز

• فشار خون پایین
• کم‌خونی یا کم شدن گلبول قرمز خون
• گرفتگی عضلات
• اختلال در خواب
• خارش
• بالارفتن سطح پتاسیم خون
• پریکاردیت، التهاب غشای اطراف قلب
• سپسیس
• ضربان قلب نامنظم
• عفونت جریان خون
• دیالیز و مرگ

خطرات مرتبط با دیالیز صفاقی

این نوع، افزایش خطر ابتلا به عفونت در داخل یا اطراف محل سوند در حفره شکم را به همراه دارد. به عنوان مثال، پس از کاشت کاتتر فرد بیمار ممکن است، پریتونیت که یک عفونت غشای پوشاننده دیواره‌ی شکم است را تجربه کند. سایر عوارض دیالیز صفاقی عبارتنداز:

• ضعف عضلات شکم
• قند خون بالا به دلیل دکستروز
• افزایش وزن
• فتق
• تب
• دل درد