تیروئید

بیماری تیروئید به مجموعه اختلالاتی که در اثر عدم عملکرد صحیح این غده در بدن رخ می‌دهند، گفته می‌شود. این بیماری انواع مختلفی دارد و آشنایی با علائم و راه‌های پیشگیری و درمان آن مسلماً برای همه افراد مفید و ضروری می‌‌باشد. در ادامه این مقاله با ما همراه باشید تا با این بیماری بیشتر آشنا شویم.
آمارها نشان می‌دهند ۶۰ درصد افرادی که دچار اختلال عملکرد غده تیروئید هستند، از بیماری خود اطلاعی ندارند و زنان ۵ تا ۸ برابر مردان دچار بیماری های تیروئید می‌شوند. از این رو آگاهی افراد نسبت به علائم، عوارض و راه های پیشگیری از این بیماری می‌تواند نقش بسیار موثری در ارتقای سلامت جامعه به خصوص زنان داشته باشد. به خاطر اهمیت بالای آگاهی عمومی نسبت به این بیماری، تاریخ ۲۵ تا ۳۱ می برابر با  ۴ تا ۱۰ خرداد به نام هفته جهانی افزایش آگاهی در مورد تیروئید (International Thyroid Awareness Week) و تاریخ ۲۵ می برابر با ۴ خرداد به‌طور خاص، به نام به نام روز جهانی تیروئید (World Thyroid Day) نام‌گذاری شده است. اهداف اصلی این روز جهانی عبارت است از افزایش آگاهی در مورد سلامت غده تیروئید، ارتقای آگاهی در مورد پیشرفت‌های صورت گرفته در حوزه درمان بیماری‌های تیروئید، تأکید بر شیوع آن‌ها، تمرکز بر نیاز فوری برای اجرای برنامه‌های آموزشی و پیشگیری، و گسترش آگاهی در مورد روش‌های درمانی جدید.

بیماری تیروئید 

تیروئید غده‌ای پروانه ای شکل در پایین گردن و بالای استخوان ترقوه است. این غده تولید کننده هورمون‌های متعددی است که نقش مهمی در کنترل و تنظیم بسیاری از عملکرد‌های بدن از جمله سوخت و ساز (متابولیسم)، تپش قلب و همچنین میزان کلسیم موجود در خون دارند. افزایش و یا کاهش میزان تولید این هورمون‌ها باعث ایجاد بیماری های متعدد تیروئید می‌شود.

انواع بیماری های تیروئید :

به طور کلی بیماری های تیروئید به دو دسته زیر تقسیم می‌شوند که هر کدام توسط بیماری‌های مختلف دیگری که در بخش “علل بروز بیماری های تیروئید چه چیزهایی هستند” به تفصیل توضیح داده شده است، به وجود می‌آیند.

• پرکاری تیروئید/ هایپرتیروئیدی (Hyperthyroidism)
• کم کاری تیروئید/ هیپوتیروئیدی (Hypothyroidism)

پرکاری تیروئید

وقتی تولید تیروئید توسط هورمون تیروئید، بیش از اندازه مورد نیاز بدن باشد، بیماری پرکاری تیروئید در بدن اتفاق می‌افتد. به دلیل تولید مقدار زیادی از این هورمون بدن مجبور است که به سرعت انرژی حاصل از متابولیسم را مصرف نماید که در این صورت فرد احساس خستگی فراوان می‌کند. در این حالت، افزایش ضربان قلب، کاهش وزن و ضعف اعصاب، جز علائم غالب به حساب می‌آیند.

کم کاری تیروئید

تولید تیروئید به میزان کمتر از حد مورد نیاز بدن توسط هورمون تیروئید، باعث ایجاد بیماری کم کاری تیروئید می‌شود. افرادی که دچار کم کاری تیروئید هستند دائم احساس خستگی دارند، نسبت به دمای سرد کم تحمل هستند و دچار افزایش وزن می شوند.

اختلالات کم کاری و پر کاری تیروئید، ممکن است در اثر عوامل مختلفی در افراد به وجود بیاید که یکی از آن عوامل، ارثی بودن این بیماری است. 

آزمایش تیروئید

تمام افراد سالم هم باید برای چک کردن میزان تیروئید خود آزمایش‌های مرتبی را انجام دهند تا از سلامت و عملکرد، این غده اطمینان حاصل کنند. افرادی که مبتلا به بیماری دیابت، مخصوصا دیابت نوع یک هستند، به دلیل اینکه بیشتر در معرض خطر این بیماری می باشند، باید پس از تشخیص بیماری دیابت، هر سال آزمایش تیروئید بدهند. ولی افراد مبتلا به دیابت نوع دو در صورت توصیه پزشک باید آزمایش را انجام دهند.

علائم پرکاری تیروئید

• خستگی (در آغاز بیماری، به خاطر افزایش متابولیسم بدن، فرد ممکن است میزان بالایی از انرژی را احساس کند ولی پس از گذشت مدتی این افزایش متابولیسم، باعث خسته شدن بدن و ایجاد احساس خستگی و بی حالی در فرد می‌شود)
• تحریک پذیر بودن و اضطراب
• نوسانات خلقی
• حساسیت به گرما
• افزایش تعرق
• تورم غده تیروئید (گواتر)
• کاهش ناگهانی وزن بدن بدون تلاش
• تپش قلب
• لرزش دست و انگشت ها (ترمور)
• اختلال در خواب
• نازک شدن پوست
• شکنندگی موی سر
• اختلال در چرخه قاعدگی و گاهی توقف آن
• بیرون زدگی چشم (در بیماری گریوز)
• اختلال در بینایی

علائم کم کاری تیروئید

• افزایش وزن غیر منتظره و یا دشواری در کاهش وزن
• اختلال در چرخه قاعدگی و گاهی خونریزی شدید در دوران قاعدگی
• یبوست
• افسردگی
• خشکی و ریزش مو
• خشکی پوست
• کلسترول بالا
• خستگی
• حساسیت به سرما
• گرفتگی صدا
• درد، سفتی و ورم مفاصل
• مشکلات حافظه
• درد و سفتی ماهیچه
• ضعف عضلانی
• ورم صورت
• کاهش ضربان قلب
• تورم غده تیروئید (گواتر)
• اختلالات حافظه
• کاهش میل جنسی
• سندرم تونل کارپ/ نشانگان مجرای مچ دستی (Carpal tunnel syndrome)

علائم تیروئید در نوزادان:

در اکثر موارد نوزادان مبتلا به بیماری های تیروئید بدون علامت هستند ولی در مواردی ممکن است علائم زیر در نوزادان مبتلا به کم کاری تیروئید بروز پیدا کند:

• سردی دست و پا
• گریه شدید
• یرقان و زردی
• عادت غذایی نامناسب
• ورم صورت
• نفخ معده
• ورم زبان
• فتق ناف

روش های تشخیص بیماری های تیروئید 

پروسه تشخیص:

در صورتی که فردی با توجه به علائم بالینی بیماری های تیروئید احتمال می‌دهد که مبتلا به این بیماری می‌باشد، در ابتدا باید به پزشک عمومی مراجعه کند. سپس در صورت تشخیص پزشک، فرد به متخصص غدد (Endocrinologist) ارجاع داده‌ می‌‌شود. پزشک متخصص پس از معاینه گردن بیمار به منظور بررسی سایز غده تیروئید و رشد گره و تومور در آن، لرزش دستان، حالت چشم ها، ضربان قلب و دیگر علائم بیمار، با صلاحدید خود ممکن است درخواست انجام برخی از تست ها و دیگر روش های تشخیصی را بدهد.

راه های پیشگیری از کم کاری و پرکاری تیروئید

با توجه به اینکه بیماری‌های کم کاری و پرکاری تیروئید علاوه بر رفتارهای خود فرد می‌تواند زمینه ی ارثی هم داشته باشد، ولی یک بیماری قابل پیشگیری است که به راحتی قابل کنترل است. استفاده از مواد مغذی از جمله، مواد غذایی حاوی روی و سلنیوم، در کنترل فعالیت این غده ما بسیار اهمیت دارد. علاوه بر این رعایت کردن یک رژیم غذایی مناسب به تعادل در میزان تیروئید بدن کمک می‌کند.

افرادی که دچار پرکاری یا کم کاری تیروئید می شوند در اسرع وقت باید به پزشک متخصص مراجعه کنند تا پروسه درمان آنها آغاز گردد و با مصرف داروهای تجویز شده توسط پزشک بتوانند به زودی در تعادل ترشح این هورمون تعادل ایجاد کنند.

خوشبختانه ، خوردن مواد مغذی مناسب و مصرف داروها ممکن است به کاهش علائم و بهبود عملکرد تیروئید کمک کند. مواد مغذی مفید برای این غده، ید، سلنیوم و روی هستند. پیروی از یک رژیم غذایی مناسب می تواند علائم شما را به حداقل برساند و به شما در حفظ وزن سالم کمک کند.

تست های آزمایشگاهی:

• تست هورمون محرکه تیروئید (Thyroid Stimulating Hormone, TSH): این آزمایش به منظور بررسی میزان هورمون محرکه تیروئید موجود در خون فرد انجام می‌شود
• تست هورمون تیروکسین (Thyroxine, T4): از این آزمایش برای سنجش میزان هورمون تیروکسین در خون فرد مراجعه کننده استفاده می‌شود
• تست تری‌ یدوتیرونین (Triiodothyronine, T3): این تست میزان هورمون تری یدوتیرونین موجود در خون را شناسایی می‌کند
• تست آنتی بادی های تیروئید (Thyroid Antibodies): برای بررسی انواع آنتی بادی های ایجاد کننده بیماری خودایمنی تیروئیدی موجود در خون فرد، از این آزمایش استفاده می‌شود
• تست کلسی تونین (Calcitonin): این آزمایش به منظور سنجش میزان هورمون کلسی تونین ترشح شده از تیروئید در خون کاربرد دارد
• تست آنتی بادی ضد تیروگلوبولین (Anti Thyroglobulin Ab): از این آزمایش برای بررسی میزان پروتئین تیروگلوبولین تولید شده از تیروئید در خون استفاده می‌شود

لازم به تذکر است که مصرف بیوتین (B7) در هنگام تست های آزمایشگاهی ذکر شده باعث ایجاد نتیجه غلط می‌شود. این ویتامین هم به صورت جدا و هم در قرص های مولتی ویتامین مصرف می‌شود. بهتر است حداقل ۱۲ ساعت قبل از انجام این تست ها از مصرف بیوتین خودداری شود.

عوارض  پرکاری تیروئید:

• مشکلات قلبی: مشکلات قلبی شامل تپش قلب، ضربان نامنظم قلب، نارسایی و سکته قلبی است.
• پوکی استخوان: افزایش میزان هورمون های تیروئیدی مانع از ذخیره کلسیم در استخوان‌ها می‌شوند.
• مشکلات چشمی: ۳۰ درصد از مبتلا به بیماری گریوز در صورت عدم درمان، دچار افتالموپاتی گریوز (Graves’ Ophthalmopathy) که شامل بیرون زدگی، التهاب و قرمزی، حساسیت به نور، بیماری تاری و دوبینی چشم است می‌شوند.
• مشکلات پوستی: در موارد نادری بیماری گریوز می‌تواند باعث قرمزی و التهاب پوست پا شود.
• طوفان تیروئیدی/ بحران تیروتوکسیک (Thyrotoxic crisis /Thyroid storm): این عارضه باعث تشدید ناگهانی تب، ضربان بالای قلب و هذیان گویی در فرد بیمار می‌شود. در صورت بروز این حالت فرد باید سریعاً به پزشک مراجعه کند.

عوارض کم کاری تیروئید:

• مشکلات قلبی: گاهی کم کاری این غده می‌تواند باعث افزایش میزان کلسترول خون و در نتیجه ایجاد مشکلات قلبی از جمله نارسایی، سکته و ایست قلبی می‌شود.
• کمای میکس ادم (Myxedema Coma): این عارضه که با نام‌های کمای میکزدم، میگزدم یا میکزودم نیز شناخته می‌شود، عارضه ای بسیار خطرناک بوده که باعث ایجاد سرمای شدید در بدن بیمار و ایست سیستم تنفسی می‌شود.
• اختلالات ذهنی: در این شرایط حافظه ی بیمار و تمرکز او دچار مشکل می‌شود. هم چنین اشتیاق خود را در انجام اموری که در گذشته به آن‌ها علاقه‌مند بوده از دست می‌دهد.
• مشکلات مغزی: در این عارضه ممکن اعصاب محیطی بیمار دچار مشکل شده و از کار بیفتد. تشنج و حتی سکته مغزی نیز می‌تواند از دیگر اختلالات مغزی ناشی از تیروئید کم کار باشد.

عوارض بیماری های تیروئید در کودکان و نوزادان:

عوارض بیماری کم کاری تیروئید در نوزادان و کودکان شدیدتر از بیماری تیروئید پر کار است.

عوارض تیروئید کم کار در نوزادان:

• خواب زیاد
• یبوست
• سندرم شیرخوار شل (Floppy infant)
• اختلال در رشد

عوارض تیروئید کم کار در کودکان:

• تاخیر در بلوغ
• تاخیر در رشد جسمی
• رشد مغزی کند
• رشد کند دندان های شیری

عوارض بیماری های تیروئید در زنان و زنان باردار:

• نازایی: گاهی بیماری های تیروئید باعث اختلال و یا قطع چرخه قاعدگی در زنان می‌شود و این می‌تواند در ادامه سبب نازایی و ناباروری در آن‌ها شود.
• اختلال در تکامل جنین: در صورتی که زنان باردار مبتلا به بیماری های تیروئید باشد و تحت درمان قرار نگیرد، تکامل مغز و سیستم عصبی جنین دچار اختلال می‌شود.
• پره اکلامپسی (Preeclampsia): افزایش فشار خون در دوران بارداری که عارضه ای بسیار خطرناک است.
• سقط جنین
• تولد نوزاد کم وزن
• نارسایی قلبی

دیگر عوارض تیروئید پرکار در زنان باردار:

• زایمان زودرس
• طوفان تیروئیدی/ بحران تیروتوکسیک (Thyrotoxic crisis/ thyroid storm)
• دیگر عوارض تیروئید کم کار در زنان باردار:
• کم خونی (Anemia)
• زایمان جنین مرده

درمان کم کاری تیروئید با استفاده از دارو

فرادی که دچار کم کاری تیروئید هستند باید به صورت روزانه از داروی Levo-T, Synthroid، که یک هورمون مصنوعی به نام تیروئید لووتیروکسین است، استفاده نمایند. این دارو حتما باید توسط پزشک متخصص تجویز شود تا میزان دوز مورد نیاز و طول دوره مصرف به درستی رعایت گردد. استفاده از این دارو کمبود ترشح هورمون را جبران می کند و باعث تنظیم ترشح تیروئید می شود.

درمان غده تیروئید

• برای درمان پرکاری تیروئید، رفتار شما بسیار کمک‌کننده است، این رفتار شامل: عدم مصرف مواد غذایی که برای بیماری شما مضر است و همچنین، انجام فعالیت‌هایی که می‌تواند به کاهش تیروئید کمک کند، می‌باشد.
• استفاده از ید رادیواکتیو: استفاده از ید رادیواکتیو به صورت خوراکی، باعث جذب این ید توسط غده تیروئید می‌شود که به کوچکتر شدن غده تیروئید کمک می‌کند.
• راه‌های دیگری که در درمان پرکاری تیروئید مفید هستند، عبارتند از: استفاده از داروهای ضدتیروئید، استفاده از مسدودکننده‌های بتا و همچنین جراحی غده تیروئید که تیروئیدکتومی نام دارد.

افراد مبتلا به بیماری تیروئید باید جهت معاینه به متخصص غدد درون ریز مراجعه نمایند و اطمینان داشته باشند که بیماری کم کاری و پرکاری تیروئید هر دو قابل درمان هستند. استفاده داروهای مکمل، ید رادیواکتیو، و عمل جراحی از درمان اختصاصی برای درمان بیماری تیروئید می‌باشد.

داروهای مورد استفاده برای درمان تیروئید

نکته قابل توجه در درمان بیماری تیروئید و استفاده از داروها این است که، دارو حتما باید با تجویز پزشک مصرف شود زیرا مصرف خودسرانه دارو ممکن است به وخیم شدن مریضی شما منجر شود. برای درمان پرکاری از داروی تیونامید استفاده می شود، که تولید هورمون‌های اضافی غده تیروئید را متوقف می‌کند.

داروهای دیگر از جمله: داروی کاربی مازول و داروی پروپیل تیوراسیل نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. دوره مصرف داروها معمولا یک تا دو ماه می‌باشد. استفاده از داروی مسدودکننده بتا نیز در درمان بیماری تیروئید مفید است.

با کنترل شدن و تنظیم میزان ترشح این هورمون، پزشک متخصص دوز داروی شما را کاهش می‌دهد تا فعالیت غده تیروئید به تعادل لازم و کافی برسد سپس مصرف دارو را قطع می کند.

درمان بیماری پرکاری تیروئید با استفاده از ید رادیواکتیو

درمان با ید رادیو اکتیو یک نوع درمان رادیوتراپی است که در جهت درمان پرکاری تیروئید به کار برده می‌شود. از روش‌های موثر در درمان پرکاری این غده به شمار می‌آید. برای انجام دادن این نوع درمان پزشک به شما یک کپسول حاوی ید رادیواکتیو می‌دهد که به صورت نوشیدنی استفاده شده و جذب غده تیروئید می‌شود. معمولا یک پک از آن برای درمان کافی می‌باشد.

درمان با ید رادیواکتیو ممکن است بعد از چند هفته یا حتی چند ماه به نتیجه برسد، به همین دلیل همزمان از داروهای کاربی مازول یا پروپیل تیوراسیل با مجوز پزشک، باید استفاده شود.

برای جلوگیری از انتقال اشعه ید به دیگران، بعد از انجام این درمان باید به نکات زیر توجه شود:

• چند روز تا چند هفته با زنان باردار و کودکان ارتباط نداشته باشید.
• زنانی که از این درمان استفاده کرده‌اند باید تا ۶ ماه، از بارداری جلوگیری کنند.
• مردانی که از این درمان استفاده کرده‌اند تا چهار ماه از پدر شدن بپرهیزند.
• درمان ید رادیواکتیو برای زنان باردار و همچنین شیرده، و افرادی که در اثر پرکاری تیروئید دچار آسیب چشمی شده‌اند، مجاز نمی‌باشد.

عمل جراحی غده تیروئید

بعضی مواقع لازم است که برای درمان پرکاری تیروئید از عمل جراحی استفاده شود و تمام یا بخشی از غده برداشته شود. در صورتی جراحی غده انجام می شود که:

• فرد به گواتر مبتلا شده و غده تیروئید، متورم و بزرگ شده است.
• پرکاری غده مشکلاتی را برای بینایی و چشم شما به وجود آورده است.
• استفاده از دارو نمی تواند برای درمان شما موثر باشد یا بعد از قطع دارو، بیماری برمی‌گردد.
• جراحی و برداشتن غده تیروئید، باعث کنترل پرکاری تیروئید می‌شود.

جراحی تیروئید

افرادی که با جراحی غده تیروئید خود را برمی دارند برای جبران فعالیت‌ها و تنظیمات متابولیسم بدن باید تا آخر عمر دارو مصرف کنند. داروهایی که برای درمان کم کاری تیروئید استفاده می‌شود برای این افراد بسیار مفید است.