بیماری سلیاک

بیماری سلیاک نوعی اختلال گوارشی است که در اثر واکنش ایمنی غیر طبیعی به گلوتن ایجاد می شود.گلوتن پروتئینی است که در غذاهای تهیه شده با گندم، جو، چاودار و چاودوم وجود دارد. این ماده همچنین در جو دو سر وجود دارد که در کارخانه های فرآوری دانه های دیگر تولید می شود. گلوتن حتی در برخی از داروها ، ویتامین ها و رژ لب ها نیز یافت می شود. عدم تحمل گلوتن که به آن حساسیت به گلوتن نیز می گویند ، با عدم توانایی بدن در هضم یا تجزیه گلوتن مشخص می شود. برخی از افراد مبتلا به عدم تحمل گلوتن حساسیت خفیفی به گلوتن دارند ، در حالی که دیگران بیماری سلیاک دارند که یک اختلال خود ایمن است.

هنگامی که فرد مبتلا به بیماری سلیاک غذای حاوی پروتئین گلوتن می‌خورد، بدن او به این پروتئین واکنش بیش از حد نشان داده و به پرز‌های روده آسیب می‌رساند. هنگامی که این ویلی‌ها آسیب می‌بینند، روده‌ی کوچک نمی‌تواند مواد مغذی موجود در غذا‌ها را به درستی جذب کند و منجر به سوء جذب شده و اغلب باعث اسهال، خستگی، کاهش وزن، نفخ و کم خونی می‌شود. همچنین می‌تواند منجر به عوارض جدی مانند کاهش تراکم استخوان، سقط جنین، ناباروری و حتی شروع بیماری‌های عصبی یا سرطان‌های خاص شود. سوء جذب در کودکان، می‌تواند علاوه بر علائمی که در بزرگسالان ایجاد می‌کند بر روی رشد کودک نیز تاثیر گذار باشد. با این وجود هیچ درمان موثری برای بیماری سلیاک وجود ندارد اما در اکثر  افراد مبتلا به سلیاک، رژیم غذایی بدون گلوتن می‌تواند به بهبود علائم و ترمیم روده کمک کند.

علائم بیماری سلیاک

این بیماری تقریبا وراثتی است و سنین مختلفی را درگیر می‌کند. بنابراین ممکن است نشانه های سلیاک در هر گروه به شکل متفاوتی بروز کند. معمولا این موارد در کودکان عبارتند از:

1. علائم گوارشی

• اسهال و استفراغ
• تهوع
• ورم شکم
• مدفوع بد بو و کدر

2. ناتوانی در جذب مواد مغذی

• کم خونی
• عدم رشد کافی در نوزاد
• ضعیف شدن مینای دندان
• کاهش وزن
• کوتاه شدن قد
• بی قراری

3. علائم عصبی

• بیش فعالی
• اختلال در تمرکز
• ناتوانی در یادگیری
• تشنج

علائمی که در بزرگسالان وجود دارند، شامل موارد زیر می‌شوند:

1. علائم گوارشی

• نفخ و باد روده
• کاهش وزن
• اسهال و دردهای شکمی
• خستگی زیاد
• یبوست
• حالت تهوع و استفراغ

2. علائم عصبی

• بی حس شدن دست و پا
• ایجاد مشکلات تعادلی
• ایجاد اختلالات شناختی

3. سایر علائم

• پوکی استخوان یا کاهش تراکم استخوانی
• نرمی استخوان
• کم خونی
• خارش پوست
• دردهای مفصلی
• سر درد
• خارش و تاول‌های پوستی
• زخم‌های دهانی

چه کسانی در معرض خطر بیماری سلیاک قرار دارند؟

بیماری سلیاک در خانواده ها وجود دارد. اگر والدین یا خواهر و برادرشان به این بیماری مبتلا باشند ، افراد از هر 22 نفر به بیماری سلیاک مبتلا می شوند.

افرادی که بیماری های خود ایمنی دیگری دارند و برخی اختلالات ژنتیکی خاص نیز دارند ، به احتمال زیاد به بیماری سلیاک مبتلا هستند.

برخی از شرایط مرتبط با بیماری سلیاک عبارتند از:

• لوپوس
• روماتیسم مفصلی
• دیابت نوع 1
• بیماری های  تیروئید و آدیسون و خود ایمنی کبد
• سندرم شوگرن ، داون و ترنر
• عدم تحمل لاکتوز
• سرطان روده
• لنفوم روده

راه تشخیص بیماری سلیاک

نمونه برداری از روده و انجام آزمایش خون دو راه معمول برای تشخیص این بیماری هستند. معمولا ابتدا از طریق آزمایش سرولوژی و ژنتیک بررسی‌ها صورت می گیرند. اگر آنتی بادی‌های خاصی در خون بالا باشند، یعنی احتمالا بیماری سلیاک وجود دارد. بعد از مثبت شدن جواب برای اطمینان بیشتر باید نمونه‌برداری روده نیز انجام شود.

در این تست، پزشک باید میزان آسیب‌های وارد شده به روده کوچک شما را بررسی کند. گاهی نیاز می‌شود که نمونه‌برداری چندین بار صورت بگیرد، یک بار با وجود گلوتن در رژیم غذایی، بار دیگر در زمان حذف آن و نهایتا دوباره بعد از زمانی که گلوتن دوباره مصرف می‌شود.

عوارض بیماری سلیاک

• سقط جنین و نازایی
• کم خونی شدید
• کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی
• ابتلا به پوکی استخوان زودرس
• مشکلات عصبی همچون زوال عقل، میگرن، صرع
• سرطان لنفوم روده و سرطان روده کوچک
• عدم تحمل لاکتوز
• ریزش مو

درمان بیماری سلیاک

این بیماری نیز مانند بسیاری از بیماری‌های دیگر درمان قطعی ندارد و به فرد مبتلا توصیه می‌شود که فقط رژیم غذایی بدون گلوتن را پیش بگیرد. گلوتن در مواد غذایی زیادی وجود دارد و پزشک شما را از خوردن این مواد منع می‌کند. مهم ترین غذاهایی که باید از وعده‌های روزانه بیماران حذف شوند، شامل موارد زیر هستند:

• مالت جو و چاودار
• آرد سمولینا
• نگهدارنده‌ها و مواد افزودنی
• برخی از داروها
• بعضی از ویتامین‌ها و مکمل‌های غذایی

در ضمن، این روزها غذاهای مختلفی به شکل بسته‌بندی و فرآوری شده به فروش می‌رسند و احتمالا نمی دانیم که حاوی گلوتن هستند یا نه! بنابراین بهترین راه این است که قبل از مصرف حتما اطلاعات روی بسته را به دقت بخوانید یا در صورت نیاز با پزشک خود مشورت کنید. چرا که ممکن است شرکت‌های تولیدکننده این اطلاعات را دقیق و با جزئیات روی محصول درج نکنند.

این موضوع زمانی اهمیت بیشتری پیدا می کند که گاهی در برخی افراد علائم بیماری دیده نمی‌شود و در صورت عدم رعایت رژیم غذایی بیماری سلیاک، آسیب‌های جدی به سلول‌های روده‌ای وارد می‌شوند. پس به طور کلی دارویی تجویز نمی‌شود، ولی در صورت کم خونی و کاهش وزن شدید، پزشکان برخی از مکمل‌های غذایی مثل آهن، فولات، روی و ویتامین دی را تجویز می‌کنند.

همچنین اگر آسیب روده کوچک شدید باشد و التهاب دیده شود، باید از استروئیدها جهت بهبود التهاب و کاهش نشانه‌های بیماری استفاده کرد. در طول فرآیند درمان، بیماران مبتلا به سلیاک باید به طور مداوم توسط پزشک معالج خود معاینه شوند تا مشخص شود که بدنشان چگونه به حذف گلوتن پاسخ داده است. بهبود این بیماری به فرد هم بستگی دارد، گاهی برای سنین پایین‌تر زمان کمتری طول می‌کشد و درمان بزرگسالان شاید چندین سال زمان ببرد.