کیسه صفرا (gallbladder)

سنگ کیسه صفرا؛ کیسه صفرا (gallbladder) یکی از مهم ترین اجزای بدن محسوب می شود . کیسه صفرا شما یک عضو گلابی شکل ۴ اینچی است که محل قرارگیری آن در زیر کبدتان و در بخش بالایی و سمت راست شکم است. کیسه صفرا، صفرا را ذخیره می‌کند که ترکیبی است از مایعات، چربی و کلسترول و صفرا به شکستن چربی موجود در غذا درون روده کمک می‌کند. کیسه صفرا، صفرا را در روده باریک می ریزد که این سبب می‌شود ویتامین‌های محلول در چربی و مواد مغذی راحت‌تر به درون خون جذب شوند.

سنگ کیسه صفرا

گاهی در اثر تجمع و رسوب مواد اضافی مانند کلسترول، اشیای خارجی سنگ مانند در کیسه صفرا ایجاد می گردند که اصطلاحا سنگ کیسه صفرا نامیده می شوند. البته اصطلاح “سنگ” در برخی موارد کمی اغراق آمیز به نظر می رسد؛ چون سنگ کیسه صفرا ممکن است به اندازه دانه های ماسه و یا شن باشد. سنگ های تشکیل شده می توانند در خود کیسه صفرا و یا مجاری صفراوی دیده شوند. در هر حال، این سنگ ها باعث می شوند تا وظایف کیسه صفرا به خوبی انجام نگرفته و ناراحتی هایی را برای بیمار در پی داشته باشند. جالب است بدانید که سنگ های با ابعاد ریزتر مشکلات شدیدتری می توانند ایجاد کنند.

در واقع، سنگ هایی که ابعاد بزرگتری دارند، ممکن است تا مدت ها در جای خود ثابت باقی مانده و حرکتی نداشته باشند. اما سنگ های ریزتر قادرند از کیسه صفرا خارج شده و در جاهای دیگر گیر کنند که این خود زمینه ساز ناراحتی ها و مشکلات بعدی خواهد بود.

با همه این توضیحات، سنگ کیسه صفرا همیشه نیاز به درمان ندارد. به عبارت دیگر، اگر شخص با وجود سنگ در کیسه صفرای خود احساس درد یا ناراحتی نداشته باشد، نیازی به درمان نخواهد داشت.

علت تشکیل

بر اساس تحقیقات انجام شده توسط دانشگاه هاروارد در رابطه با تشکیل سنگ صفرا، به طور معمول ۸۰ درصد سنگ های کیسه صفرا از کلسترول تشکیل شده اند و ۲۰ درصد باقی مانده از ترکیبات بیلی روبین و نمک‌های کلسیمی است. دلیل تجمع این ترکیبات و تشکیل هنوز به طور دقیق مشخص نیست ولی فرضیه‌های مختلفی در این رابطه وجود دارد و در حال بررسی است.

• وجود میزان بیش از حد کلسترول در کیسه صفرا:

وجود بیش از حد کلسترول در کیسه صفرا، سنگ‌هایی با رنگ زرد در این عضو ایجاد می‌کند. اگر میزان کلسترول تولید شده توسط کبد، بیش از محلول کیسه صفرا باشد، سنگ‌های سخت در کیسه صفرا تشکیل می‌شوند.

• وجود مقدار بیش از حد بیلی روبین در کیسه صفرا: 

تولید بیلی روبین در کبد بر اثر حذف گلبول‌های قرمز قدیمی توسط کبد، تشکیل می‌شود. در برخی مواقع از جمله: آسیب‌های کبدی و همچنین اختلالات خونی، باعث می‌شود که میزان بیلی روبین تولید شده بسیار افزایش یابد. اگر مقدار بیلی روبین بیش از حد نیاز باشد، کیسه صفرا نمی‌تواند آن را تجزیه کند و در این صورت، تشکیل سنگ‌های صفراوی رنگدانه ای اتفاق می‌افتد. سنگ‌های سخت با رنگ‌های سیاه و قهوه‌ای نیز در این زمان تشکیل می‌شود.

• تولید صفرای غلیظ در کیسه صفرا: 

اگر عملکرد کیسه صفرا دچار اختلال شود، کیسه صفرا نمی‌تواند مایع درون خود را تخلیه نماید که در این صورت مایع در کیسه حبس شده و منجر به تشکیل سنگ کیسه صفرا می‌شود.

علائم اولیه سنگ کیسه صفرا

گاهی شخص ممکن است به دلیل درد در ناحیه شکم به پزشک مراجعه کند. در صورتی که این درد در سمت راست و قسمت بالای شکم شدیدتر باشد، احتمال وجود سنگ کیسه صفرا زیاد است. دردهای مرتبط معمولا با خوردن مواد غذایی پرچرب شروع شده و بعد از چند ساعت هم رفع می شوند.

علی رغم اینکه درد به عنوان نشانه اصلی شناخته می شود، اما برخی علائم اولیه دیگر هم ممکن است دلیلی بر وجود سنگ در مجاری صفراوی و یا خود کیسه صفرا باشند. این علائم عبارتند از:

• حالت تهوع
• استفراغ
• ادرار با رنگ تیره
• مدفوع خاکستری رنگ (البته این مورد به شیوه تغذیه هم بستگی دارد)
• دل درد
• احساس نفخ در معده و روده
• آروغ زدن
• اسهال
• سوء هاضمه

معمولا پزشک در ابتدا رنگ پوست و چشم را بررسی می کند تا از عدم زردی آن مطمئن شود. زرد شدن آن ها می تواند ناشی از افزایش بیلی روبین در خون باشد.

لازم است یادآور شویم که در اکثر افراد به صورت بدون علامت وجود دارد؛ مگر آنکه در اثر جابجا شدن و قرار گرفتن در مسیر تخلیه صفرا، برای فرد ایجاد درد و ناراحتی کنند و در نهایت خود را نشان دهند.

اما برخی سنگ ها هم بدون کمترین علائم بوده و تنها با تصویربرداری و یا در حین جراحی های شکمی توسط پزشک تشخیص داده می شوند.

تشخیص سنگ کیسه صفرا

ابتدا پزشک معاینه بدنی را انجام می دهد که در این رابطه رنگ پوست و چشم‌ها را بررسی می‌نماید. مثلا وجود رنگ زرد پوست و چشم ناشی از وجود میزان بیش از حد بیلی روبین در بدن است.

آزمایش های تشخیصی دقیق که ممکن است پزشک برای اطمینان از وجود سنگ کیسه صفرا انجام دهد عبارتند از:

• انجام سونوگرافی: با تولید تصویر از شکم شما توسط سونوگرافی، می‌توان وجود سنگ در کیسه صفرا و همچنین کولسیستیت حاد را تشخیص داد.
• انجام سی تی اسکن شکمی: انجام این تصویر برداری برای عکس برداری از کبد و ناحیه شکم فرد انجام می‌شود.
• اسکن رادیونوکلئید کیسه صفرا: انجام این اسکن در حدود یک ساعت زمان می‌برد. که با تزریق ماده رادیواکتیو به درون ورید افراد انجام می‌شود. که ماده تزریق شده از طریق خون به کبد و کیسه صفرا منتقل می‌شود. عفونت و انسداد مجاری با استفاده از این اسکن به راحتی قابل تشخیص است.
• انجام آزمایش خون: آزمایش خون برای چک کردن میزان بیلی روبین خون انجام می شود. در این آزمایش عملکرد کبد نیز قابل تشخیص است.
• روش ERC: در این روش مشکلات مجاری صفراوی و پانکراس، با استفاده از اشعه ایکس و دوربین بررسی و مشاهده می شود.

توجه داشته باشید که در صورت داشتن علائم مربوط، حتما به پزشک مراجعه کنید و تا تشخیص قطعی بیماری پیگیری های لازم را انجام دهید تا از عوارض خطرناک این بیماری در امان باشید. نکته ای که باید بسیار مد نظر قرار گیرد این است که به دلیل اینکه سنگ کیسه صفرا در بیشتر افراد بدون علائم است، حتما برای آگاهی از سلامت عملکرد کیسه صفرا، به صورت دوره ای آزمایشات مربوطه را انجام دهید.

درمان سنگ کیسه صفرا

تغییر سبک زندگی می تواند تا حد زیادی به پیشگیری و یا بهبود کمک کند. با این حال، لازم است برای درمان قطعی به یک پزشک متخصص و ماهر مراجعه کنید تا بهترین روش درمانی برای شما انتخاب شود.

انجام مرتب تمرین های ورزشی و کاهش وزن، پرهیز از خوردن غذاهای چرب، مصرف برخی مکمل ها مانند ویتامین C و لسیتین از جمله توصیه های پزشکی برای درمان این عارضه هستند.

کپسول دفع سنگ کیسه صفرا تحت عنوان اورسودوکسی کولیک اسید (Ursodeoxycholic Acid) نیز یکی از داروهایی است که پزشک با توجه به شرایط شما ممکن است تجویز نماید. این قرص به حل سنگ ها و در نهایت دفع آن ها کمک می کند.

عمل جراحی لاپاراسکوپی، یکی از روش های قطعی رفع است که با ایجاد سه تا چهار برش روی شکم انجام می شود. یک ربات کوچک از طریق این برش ها به ناحیه شکم وارد شده و در نهایت، همه نواحی کیسه صفرا و مجاری مرتبط با آن را از نظر وجود سنگ چک خواهد کرد.

درمان با دارو ممکن است برگشت پذیر باشد؛ اما در مورد روش جراحی احتمال بازگشت سنگ ها بسیار ناچیز خواهد بود.