Dexamethasone

دگزامتازون یا دگزا داروی بسیار آشنایی برای همه ماست که تقریبا همه ما حداقل یک بار در زندگی از آن استفاده کرده ایم.دگزامتازون دارویی از خانواده کورتیکواستروئیدها (کورتون ها) می باشد.

کورتون ها به صورت طبیعی در بدن تولید می شوند تا به حفظ سلامتی کمک نمایند. مصرف کورتیکواستروئیدها به صورت دارو در بیماری های التهابی و خود ایمنی به بدن کمک می کند تا این شرایط را بهتر پشت سر بگذارد و علائم بیماری و التهاب را برطرف نماید.

 عملکرد دگزامتازون

دگزامتازون یک داروی کورتیکواستروئید با حداقل پتانسیل حفظ سدیم است. این دارو با سرکوب مهاجرت نوتروفیل ها، کاهش تولید واسطه های التهابی و معکوس شدن افزایش نفوذپذیری مویرگی، التهاب را کاهش داده و پاسخ ایمنی طبیعی را سرکوب می کند. دگزامتازون باعث القاء آپوپتوز در سلول های میلوم می شود. مکانیسم فعالیت ضد استفراغی دگزامتازون ناشناخته است. دگزامتازون از آزاد شدن موادی که باعث ایجاد التهاب در بدن می شوند، جلوگیری می کند و در درمان التهاب پوست، مفاصل و ریه کاربرد دارد.

کاربردهای دگزامتازون

دگزامتازون برای کاهش التهاب:

• آرتریت روماتوئید
• لوپوس سیستمیک
• آرتریت نقرسی
•  کولیت زخمی روده
• بیماری کرون
• آرتریت پسوریازیس

دگزامتازون برای درمان بیماری‌های مزمن پوستی :

• درماتیت هرپتیفورمیس ناشی از اختلالات گلوتنی روده
•  پمفیگوس
• پسوریازیس شدید
• درماتیت سبوره‌ای شدید

برخی عوارض شدید آلرژیک که به سایر درمان‌ها جواب نمی‌دهند ممکن است به دگزامتازون جواب دهند:

• آسم و برونشیت
• رینیت آلرژیک
• درماتیت ناشی از دارو
•  درماتیت تماسی و آتوپیک

برخی دیگر از کاربرد های دگزامتازون:

برای درمان سرطان‌های گلبول‌های سفید خون (لوسمی) و غدد لنفاوی نیز کاربرد دارد.
بیماری‌های خونی که شامل تخریب پلاکت‌های خون توسط سیستم ایمنی خود بدن می‌شوند نیز با دگزامتازون درمان می‌شوند؛ مانند پورپورای ترومبوسیتوپنیک ایدیوپاتیک و کم‌خونی همولیتیک. سایر عوارض مربوط به اختلالات خونی که با دگزامتازون درمان می‌شوند نیز شامل ورم غده تیروئید و سارکوئیدوز می‌شوند.

آلرژی مزمن و عوارض التهابی یوئیت، عنبیه، ملتحمه و عصب‌های بینایی چشم‌ها نیز با دگزامتازون درمان می‌شوند.

دگزامتازون به عنوان درمان جایگزین در بیمارانی که غدد فوق کلیوی‌شان قادر به تولید کورتیکواستروئید کافی نیست به کار می‌رود. خیلی از مشکلات پزشکی که با دگزامتازون درمان می‌شوند به صورت «آف لیبل» هستند؛ یعنی مورد تائید سازمان غذا و دارو نمی‌باشند.

موارد منع مصرف دگزامتازون

• چنانچه شرایط یا بیماری خاصی دارید، قبل از تجویز این دارو، پزشک را مطلع سازید. به ویژه اگر شرایط زیر را دارید:
• حساسیت به این دارو یا دیگر مواد و داروها
• بارداری یا قصد باردار شدن
• شیردهی
• مشکلات قلبی
• بیماری روحی، روانی (مانند افسردگی)
• یک اختلال عضلانی (مانند میاستنی گراویس)
• فشار خون بالا
• مشکلات تیروئید
• مشکلات کبدی (مانند سیروز)
• دیابت
• پوکی استخوان
• مشکلات گوارشی (مانند زخم معده، کولیت اولسراتیو، دیورتیکولیت، بیماری التهابی روده)
• عفونت قارچی در هر نقطه‌ای از بدن
• مشکلات چشمی (مانند آب مروارید، گلوکوم، عفونت چشم)
• مالاریا

نکات پیش از شروع مصرف دگزامتازون:

در صورت داشتن هر یک از موارد زیر به پزشک خود اطلاع دهید:

• در صورت سابقه ی حساسیت به دگزامتازون یا سایر داروهای استروئیدی(مانند بتامتازون پردنیزولون ، متیل پردنیزولون، تریامسینولون، فلودروکورتیزون …)یا در صورت درد عضلانی شدید
• داشتن فشار خون بالا
• در صورت سابقه ی حمله ی قلبی یا هرگونه ناراحتی قلبی_عروقی و نارسایی کبدی یا کلیوی
•  داشتن  سابقه ی خانوادگی دیابت یا بیماری چشمی گلوکوم( آب سیاه )
• در صورت ابتلا به هرگونه اختلال ذهنی
• چنانچه مبتلا به اختلالات تیروئید، پوکی استخوان ،صرع و اختلالات عضلانی( مانند میاستنی گراویس)، زخم معده و بیماری های روده ای می باشید.
• چنانچه باردار یا شیرده می باشید و یا تصمیم به بارداری دارید. برخی استروئیدهای خوراکی از جمله دگزامتازون را می توان در دوران شیردهی تجویز نمود با این حال بهتر است پزشک شرایط مادر و کودک را برای مصرف دارو ارزیابی نماید.
• چنانچه سابقه بیماری های انعقادی و تشکیل لخته های خون در عروق خود را دارید.
• در صورتی که در زمان شروع درمان با این دارو مبتلا به عفونت خاصی می باشید.
• سابقه ی هر گونه واکسیناسیون در چند ماه اخیر

لیست کاملی از کلیه داروها، فرآورده های مکمل و گیاهی مصرفی خود را در اختیار پزشک یا داروساز قرار دهید.

عوارض دگزامتازون  

در صورت بروز هریک از عوارض زیر با مصرف این دارو در اسرع وقت با پزشک معالج مشورت نمایید.

از جمله عوارض شایع این دارو عبارتند از:

• سردرد
• سرگیجه
• مشکل خواب
• تغییرات خلقی
• احتباس مایعات (تورم در دست یا مچ پا)
• تغییر در شکل یا محل چربی بدن (به خصوص بازوها، پاها، صورت، گردن، سینه‌ها و کمر)
• بثورات پوستی، کبودی یا تغییر رنگ
• افزایش تعریق
• تغییر در دوره‌های قاعدگی
• ناراحتی معده
• افزایش رشد مو
• افزایش اشتها
• استفراغ
• تهوع
• تشنج
• ضربان قلب آهسته یا سریع
• تنگی نفس
• خون سرفه کردن
• نبض ضعیف
• درد چشم
• تغییرات بینایی (تاری دید، دید تونلی، دیدن هاله‌هایی اطراف چراغ)
• تنگی عضله
• ضعف
• احساس لنگی
• افزایش وزن سریع
• افسردگی شدید
• داشتن افکار یا رفتار غیرمعمول
• مدفوع خونی یا قیر مانند
• پانکراتیت (که دارای علائمی مانند درد شدید در قسمت فوقانی معده که به سمت پشت گسترش می‌یابد، تهوع، استفراغ می‌باشد)
• سطح پایین پتاسیم خون (که دارای علائمی مانند ضربان قلب نامنظم، بال زدن در قفسه سینه، بی حسی یا گزگز، گرفتگی عضلات پا، افزایش تشنگی یا ادرار، یبوست می‌باشد)
• افزایش فشار خون (که دارای علائمی مانند اضطراب، سردرد شدید، تاری دید، تپش در گردن یا گوش‌ها، خون دماغ می‌باشد)

تداخلات دارویی دگزامتازون

از جمله داروهایی که با این دارو تداخل دارند، عبارتند از:

• آنتی‌بیوتیک‌ها
• دارو های درمان زوال عقل یا بیماری پارکینسون
• رقیق کننده‌های خون مانند (وارفارین، کومادین)
• داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) (مانند آسپرین، ایبوپروفن)
• داروهای دیابت (مانند انسولین) ‌
• قرص‌های جلوگیری از بارداری یا هورمون درمانی
• داروهای ضد قارچ

داروهای کورتیکواستروئید یا کورتون  که شاید شما هم شنیده باشید،کورتون ها یا گلوکوکورتیکوئیدها که گاهی فقط با نام استروئیدها شناخته می‌شوند، کاربردهای متفاوتی دارند. در این مقاله می خواهیم در مورد  کورتون‌ها، شیوه‌ی عملکرد و نقش آنها در بدن، موارد مصرف و عوارض جانبی کورتون‌ صحبت کنیم.

کورتون ها

کورتون یا کورتیکوستروئید نوعی چربی می باشند که از ماده اولیه کلسترول در کبد ساخته شده و غده آدرنال یا فوق کلیوی از آنها در ساختن هورمون ها استفاده می کند. کورتیزول ، مهمترین هورمون استروئیدی است که در بدن ساخته می شود. این دسته موارد بطور مصنوعی هم ساخته می شوند که آن را «کورتون»می نامند .

از انواع شایعترین کورتون ها می توان از پردنیزولون، بتامتازون، دگزامتازون، متیل پردنیزولون، تریامسینولون، هیدروکورتیزون و کلوبتازول نام برد .

کورتیکواستروئید ها یک کلاس دارویی هستند که باعث کاهش التهاب بدن و فعالیت سیستم ایمنی بدن می شوند، از آن جا که کورتیکواستروئید ها باعث کاهش تورم، خارش، قرمزی واکنش های آلرژیک می شوند،پزشکان اغلب آن ها را برای کمک به درمان بیماری هایی همچون آسم، آرتروز ، لوپوس و حساسیت ها تجویز می کنند ، کورتیکواستروئید ها مانند کورتیزول ، هورمونی که به طور طبیعی توسط غدد فوق کلیه بدن ساخته می شود،ایجاد می شوند، بدن برای سالم ماندن به کورتیزول نیاز دارد، کورتیزول نقش مهمی در فرآیند بدن از جمله متابولیسم ، پاسخ سیستم ایمنی و استرس دارد .

عملکرد کورتیکواستروئید 

کورتیکواستروئیدها با حضور در سیستم ایمنی بدن، مانع تولید موادی مانند پروستاگلاندین‌ها (prostaglandins) در بدن می‌شوند. این مواد در بدن حساسیت و التهاب ایجاد می‌کنند. باوجوداین، این داروها مانع از عملکرد صحیح سلول‌های سفید خونی و مبارزه‌ی آنها با عوامل خارجی در بدن هم می‌شوند و در عملکرد صحیح سلو‌های سفید خونی اشکال ایجاد می‌کنند. مداخله در کار سیستم ایمنی باعث افزایش خطر عفونت می‌شود.

موارد مصرف کورتون ها

• روماتیسم مفصلی؛
• لوپوس ( لوپوس اریتماتوس سیستمیک)؛
• اسپوندیلیت آنکیلوزان (Ankylosing spondylitis)؛
• آرتریت ایدیوپاتیک جوانان (Juvenile arthritis)؛
• بیماری‌های التهابی روده (IBS)؛
• درماتومیوزیت (Dermatomyositis)؛
• پلی‌میوزیت (Polymyositis)؛
• بیماری بهجت؛
• پلی‌میالژی روماتیکا (نوعی بیماری التهابی شریان‌های بزرگ است)؛
• بیماری‌های ارتباطی بافت‌ها (Mixed connective tissue disease)؛
• اسکلرودرمی (Scleroderma)؛
• آرتریت گیجگاهی (Giant cell arteritis)؛
• التهاب رگ (Vasculitis)؛

کورتیکواستروئیدها به‌طور ساختاریافته برای درمان آرتروز استفاده نمی‌شوند. اما گاهی به‌شکل موضعی در ناحیه‌ی مفصلی که درگیر مشکل است، تزریق می‌شوند. اما شیوه‌ی استفاده‌ی درست از کورتیکواستروئید چیست؟ کورتیکواستروئیدها شیوه‌ی مصرف و استفاده‌ی گوناگونی دارند. مثلا به‌شکل‌های زیر استفاده می‌شوند:

• خوراکی؛
• تزریق در عضله یا ماهیچه؛
• به‌صورت موضعی روی پوست؛
• تزریق مستقیم به مفاصل ملتهب.

کورتیکواستروئیدها به‌عنوان مواد سازنده در محصولات زیر هم دیده می‌شوند:

• محصولات مخصوص به چشم (برای رفع مشکلات مختلف چشم)؛
• افشانه‌ها (برای آسم و مشکلات برونشیت)؛
• قطره‌ها و اسپری‌های بینی (برای رفع مشکلات بینی)؛
• کرم‌ها و پمادهای موضعی و… (برای رفع مشکلات پوستی مختلف).

این داروها در ترکیب با سایر داروها به‌شکل کوتاه‌ مدت و بلندمدت استفاده می‌شوند. پردنیزون (Prednisone) (با نام‌های تجاری کورتان، دلتاسون، لیوکوئیدپرِد، مِتی‌کورتن، اوراسون، پاناسول-اِس، پردینسن‌-ام، اِستراپرِد)، رایج‌ترین نوع کورتیکواستروئید ترکیبی است که برای درمان ورم مفاصل استفاده می‌شود. این نوع از کورتیکواستروئید ۴ تا ۵ برابر قوی‌تر از کورتیزول است. بنابراین ۵ میلی‌گرم از آن به‌اندازه‌ی میزان کورتیزول تولیدی روزانه در بدن است. انواع دیگری از کورتیکواستروئیدها هم وجود دارد که از نظر شدت اثرگذاری و نیمه‌عمر متفاوت هستند.

تاثیر کورتون ها در بدن

ریسک عفونت

استروئید ها خواص ضد التهاب دارند. همین خاصیت موجب می شود تا در صورتی که بیمار دچار عفونتی در بدن شود آن عفونت به سرعت پیشرفت کرده و در عین حال علائم زیادی هم از خود نشان ندهد.

بیمارانی که از داروهای استروئیدی استفاده می کنند باید مراقبت بیشتری در بهداشت دهان و دندان خود داشته باشند و از تماس نزدیک با افرادی که بیماری واگیر ماند سرما خوردگی یا آنفلوانزا دارند پرهیز کنند.

این افراد باید از تماس نزدیک با کسانی که در سه ماهه اخیر واکسینه شده اند (بخصوص واکسن خوراکی فلج اطفال) اجتناب کنند.

اختلالات گوارشی

مصرف کورتیکوستروئید ها می تواند موجب اختلالات گوارشی مانند تغییر در ذائقه، سوزش سر دل، در معده و زخم معده شود. بیمارانی که قبلا سابقه مشکلات گوارشی داشته اند با مصرف استروئید ها ممکن است دچار زخم معده و حتی سوراخ شدن معده شوند.

پزشک با آزمایش مداوم مدفوع بیمار از لحاظ وجود خون در آن می تواند تا حدودی وضعیت دستگاه گوارش بیمار را تحت نظر داشته باشد.

در بعضی بیمارانی که نیاز به مصرف کورتیکوستروئید ها یا دوز بالا و به مدت طولانی دارند پزشک معالج داروهایی مانند رانیتیدین یا امپرازول را تجویز می کند تا سطح اسید معده را کاهش داده و بدینوسیله احتمال بروز زخم معده را کم کند.

تغییرات پوستی و بهبود زخم

تغییرات پوستی از عوارض شایع مصرف استروئید ها است. مهمترین این عوارض عبارتند از:

• خطوط بنفش رنگ پوستی از علائم مصرف زیاد استروئید است.
• نازک شدن پوست

• کبود شدن پوست براحتی و بعد از ضربات ملایم

• خطوط بنفش رنگ در ران و بازو و شکم که بعد از مدتی سفید رنگ می شوند

• پوست چرب

• آکنه

• نازک شدن مو

• در این بیماران زخم های پوستی دیر خوب می شوند

• لاغر شدن عضلات و ضعف عضلانی

پوکی استخوان

استروئید ها موجب استئوپروز و پوکی استخوان می شوند. بیمارانی که از استروئید استفاده می کنند باید مقادیر بالایی از ویتامین دی و کلسیم بصورت روزانه مصرف کنند تا این اثر دارو را کم کنند. بهترین منبع کلسیم لبنیات است.

کارکرد مغزی

مصرف استروئید ها ممکن است موجب اضطراب، اختلال حافظه، تهییج و یا افسردگی شود. در بیمارانی که دوز های بالایی از استروئید را مصرف می کنند ممکن است تغییراتی در شخصیت بصورت زیاد حرف زدن، احساس انرژی زیاد، تصمیمات ناگهانی پیدا شود. این افراد معمولا نیاز به خواب کمتر پیدا می کنند.

کاهش تحمل استرس

در بیمارانی که استروئید مصرف می کنند بدن در مواقع نیاز بیشتر به استروئید، نمیتواند آنرا خود تولید کند. این مواقع همان زمان هایی هستند که استرس به بدن وارد می شود.

بطور مثال موقع عمل جراحی، خونریزی، شکستگی، تب و موارد دیگر. در این موارد بیمار باید وضعیت خود در مورد مصرف استروئید را به پزشک اطلاع دهد تا دوز مصرفی استروئید بیشتر شود.

در صورتی که مصرف استروئید در زمان استرس بیشتر نشود بیمار ممکن است دچار عوارض شدیدی مانند کاهش فشار خون و حتی مرگ شود.

کاتاراکت و گلوکوم

گلوکوم یا آب سیاه به علت بالا رفتن فشار داخل چشم بوجود آمده و از عوارض مصرف طولانی مدت استروئید است.

بیمارانی که به مدت طولانی از استروئید ها استفاده می کنند باید به طور مرتب فشار چشم را با مراجعه به چشم پزشک اندازه گیری کنند. از دیگر عوارض چشمی مصرف طولانی مدت استروئید ها کاتاراکت یا آب مروارید است.

عوارض جانبی کورتون

اثرات جانبی مصرف کورتیکواستروئیدها می‌تواند بسیار جدی ظاهر بشود. مثلا بیماری کوشینگ از جمله عوارضی است که ممکن است به‌دنبال مصرف کورتیکواستروئیدها در فرد ایجاد شود. این بیماری نوعی اختلال در عملکرد غدد فوق کلیوی است و باعث ترشح بی‌اندازه‌ی کورتیزول می‌شود. فهرست عوارض جانبی این دارو بسیار طولانی است، اما برخی از آنها به قرار زیر هستند:

• افزایش اشتها و وزن؛
• تجمع چربی در ناحیه‌ی سینه، صورت، قسمت بالایی کمر و شکم؛
• احتساب نمک و آب در بدن و ایجاد التهاب و ورم (اصطلاحا اِدِم)؛
• فشار خون بالا؛
• انواع دیابت؛
• کبودی سیاه و آبی‌رنگ روی پوست؛
• التیام دیرهنگام زخم‌های موجود در بدن؛
• پوکی استخوان؛
• آکنه؛
• آب مروارید؛
• ضعف ماهیچه‌ها؛
• نازک شدن پوست؛
• افزایش خطر ابتلا به عفونت؛
• زخم معده؛
• افزایش تعرق؛
• تغییرات و نوسانات خلقی؛
• مشکلات روانی مثل افسردگی؛
• سرکوب و ایجاد بحران در عملکرد غده‌ی فوق‌کلیوی.

این عوارض جانبی با رعایت توصیه‌های پزشک و به حداقل رساندن دز مصرف کاهش پیدا می‌کنند. دست‌کاری در دز یعنی کم یا زیاد کردن بدون مشورت تخصصی و برنامه‌ای مشخص اصلا توصیه می‌شود.